نوکیا از گذشته تا آینده

شاید بتوان گفت که نوکیا برای یک قرن و نیم در صنعت ارتباطات بوده است، البته اگر کاغذ را جزو تکنولوژی‌های ارتباطی بدانیم.

واضح است که نوکیا منابع لازم برای توسعه سریع در بخش گوشی‌های موبایل و محصولات هوشمند را ندارد.

اگرچه بخش موبایل این شرکت کوچک‌ شده، اما همچنان نوکیا یک شرکت بزرگ است؛ در حدی که فروش خالص آن در سال گذشته ۲۶.۱ میلیارد دلار بوده است. زمانی نوکیا به دلیل تولید گوشی‌های ساده و مقاوم کمپانی متفاوتی به شمار می‌رفت، اما محصولات آن زمان نوکیا دیگر  به‌درد مشتریان عادی نمی‌خورد. امروز لوگوی نوکیا را می‌توان روی پردازنده‌های شبکه، روترها، اکسس پوینت‌ ایستگاه‌های رادیویی و دیگر تجهیزات زیربنایی شبکه‌های اینترنت موبایلی دید.

نوکیا همزمان با اریکسون سوئدی و هواوی چینی، برج‌های مخابراتی با نرم‌افزارهای پیچیده را از نو اختراع کردند تا کاربران موبایل بتوانند در هر نقطه‌ای به داده دسترسی داشته باشند.

دو سال آینده برای نوکیا بسیار مهم خواهد بود چون نسل جدید شبکه‌های اینترنتی به بازار عرضه می‌شوند. 5G داده‌های سریع‌تر و غنی‌تری خواهد داشت. بر اساس گزارش نوکیا و رقبایش، این تغییرات تکنولوژی‌های زیادی به ارمغان می‌آورد؛ تکنولوژی‌هایی همچون خودروهای خودران، پزشکی از راه دور، محیط‌های کاری خودکار و دیگر تغییراتی که حتی تصور آن را هم نمی‌توانیم بکنیم. رجیو سوری، مدیرعامل نوکیا می‌گوید:

می‌خواهیم فناوری‌هایی ارایه کنیم که به تجارت‌های بزرگ کمک کند تا دیجیتالی شوند.

سرمایه‌گذاری روی 5G،‌ بزرگترین اقدام نوکیا بعد از خروج از دنیای موبایل خواهد بود. اگر شکست بخورد، باید دوباره از نو بازسازی شود.

• 5G چیست و چه کاربردهایی دارد؟

نوکیا کار خود را با دستگاه‌های خمیرکاغذسازی که در سال ۱۸۶۵ در نزدیکی شهر تمپره، در جنوب غرب یکی از دوک‌نشین‌های بزرگ روسیه، نصب شدند، آغاز کرد. گرچه فنلاند در سال ۱۹۱۷ از روسیه مستقل شد، اما اقتصاد آن به دلیل نزدیکی با روسیه، تحت تاثیر این کشور شکل گرفت. فنلاند در جنگ جهانی دوم با آلمان نازی متحد شد و پس از جنگ مجبور به پرداخت غرامت‌های سنگین به شوروی تحت حاکمیت استالین شد. فنلاند تنها کشوری بود که غرامت خود را به طور کامل پرداخت کرد و تقاضای استالین برای کامیون‌ و قطار باعث شد تا فنلاند که اقتصاد کشاورزی داشت، به کشوری صنعتی تبدیل شود. نوکیا هسته اصلی این تحول اقتصادی بود. تا اوایل قرن بیستم، نوکیا به حوزه‌هایی همچون تولید برق، کابل تلفن و چکمه‌ها و تایرهای پلاستیکی وارد شدد. نیمه دوم قرن بیستم، نوکیا به مجتمع صنعتی عظیمی تبدیل شده بود که هر چیزی از تلویزیون گرفته تا ماسک ضدگاز تولید می‌کرد. اوایل دهه ۱۹۶۰ میلادی، نوکیا شروع به تولید فرستنده‌هایی برای نیروی پلیس و کاربردهای نظامی کرد. در سال ۱۹۸۲، با عرضه یک تلفن برای خودروها و یک سوییچ دیجتالی برای تعویض تلفن، وارد حوزه شبکه شد. اواخر دهه ۱۹۸۰ میلادی، این کمپانی هزینه‌های بیشتری صرف تجارت نوظهور گوشی‌های موبایل می‌کرد.

شروع موفقیت نوکیا را می‌توان در توسعه سیستم تلفن همراه اسکاندیناوی (Nordic Mobile Telephone) دانست. کشورهای حوزه اسکاندیناوی قصد داشتند پلتفرم مشترک مخابراتی توسعه دهند تا اگر شهروندان یک کشور به کشور دیگر مسافرت کردند، پوش مخابراتی خود را از دست ندهند. این سیستم آنالوگ بود، دیجیتال نبود، ولی توانست مشکل دسترسی مشترکان به ارتباطات موبایلی در مکان‌های مختلف را حل کند. از آن زمان تاکنون، هر نسل از شبکه‌های تلفن همراه از جمله 5G، زیرمجموعه سیستم تلفن موبایل اسکاندیناوی است.

در ابتدا، موتورولا سلطه کامل بر بازار جهانی مخابرات داشت، اما نوکیا توانست با جهش به سیستم دیجیتالی امن‌تر و سریع‌تر، در سال ۱۹۹۹ به سلطه موتورولا که هنوز از سیستم‌های آنالوگ استفاده می‌کرد، پایان دهد. ترو کویتینن،‌ بنیان‌گذار و استراتژیست ارشد شرکت سرمایه‌گذاری روی اپلیکیشن موبایل فنلاندی Kuuhubb، می‌گوید:

نوکیا برای دهه‌ها به طور افراطی ریسک می‌کرد. زمانی که نوکیا اوایل دهه‌ی پیش به سمت گوشی‌های موبایل حرکت کرد، بسیاری معتقد بودند که آنها دیوانه هستند، چون الان زمان تلفن‌های معمولی است. اواسط دهه ۹۰ میلادی که نوکیا به سمت دیجیتال حرکت کرد، بسیاری بر این باور بودند که این حرکت بسیار تهاجمی است.

ارزش نوکیا در اقتصاد و ذهن ملی فنلاند بسیار بالا است. رشد نوکیا باعث شد تا فنلاند که پس از فروپاشی شوروی از نظر اقتصادی فلج شده بود،‌ روی پای خود بایستد (شوروی تا قبل از فروپاشی بزرگترین شریک تجاری فنلاند بود).

بر اساس تحقیقات موسسه ETLA در هلسینکی، سال ۲۰۰۰ یک سوم رشد تولید ناخالص داخلی فنلاند، ناشی از نوکیا بود. مالیاتی که نوکیا و شرکت‌های تابعه‌اش پرداخت می‌کردند، سیستم دولت رفاه نظام آموزشی طراز اول فنلاند را تغذیه می‌کرد. هزینه تحقیق و توسعه نوکیا به تنهایی یک سوم هزینه تحقیق و توسعه فنلاند، چه در بخش خصوصی و چه در بخش دولتی را شامل می‌شد. جری گوستافسون، دبیر دائم وزارت امور اقتصادی و استخدامی فنلاند می‌گوید که در آن زمان، هزینه تحقیق و توسعه فنلاند نسبت به تولید ناخالص داخلی، بیشتر از هر کشوری در دنیا بود.

اما نوکیا که در ابتدا به خوبی توانسته بود مزایای شبکه‌های دیجیتال را دریابد، به کندی به ظهور گوشی‌های هوشمند پاسخ داد. هزینه بالای نمایشگر مشابه آیفون باعث شد تا نوکیا از نسخه‌های ارران‌تر استفاده کرده یا به کلی قید نمایشگر لمسی را بزند. حتی در فنلاند نیز دارندگان گوشی‌های نوکیا شکایت داشتند که باید با مشت به نمایشگر بکوبند تا واکنشی دریافت کنند. پیچیدگی‌ منوها نسبت به زیبایی منوهای آیفون و اپلیکیشن‌هایش و بعدها گوشی‌های سامسونگ و ال‌جی، باعث شد تا نوکیا عقب بماند.

مشکلات نوکیا گریبان فنلاند را نیز گرفت. کوچک شدن بزرگترین شرکت این کشور و تامین‌کنندگان قطعاتش، باعث شد تا اقتصاد فنلاند که با سرمایه‌گذاری عمومی زیاد و هزینه بالای نیروی کار دست و پنجه نرم می‌کرد، دچار رکود نسبی شود. فنلاند که عضوی از اتحادیه اروپا بود، نمی‌توانست با کاهش ارزش پول، سرمایه‌گذاری را افزایش دهد. در نتیجه، فنلاند وارد دوره‌ای از رکود شد که تا سال‌ها ادامه داشت.

زمانی که سیلاسما در سال ۲۰۱۲ برای مدیریت بورد نوکیا انتخاب شد، این شرکت در وضعیت دشواری قرار داشت. او در دفتر خود در دفتر مرکزی نوکیا در شهر اسپو، مستقر شد.

سیلاسما شرکت امنیت سایبری F-Secure Corp را راه‌اندازی کرده بود و زمانی که به نوکیا آمد، این سازنده موبایل در وضعیت خطرناکی قرار داشت. فروش محصولات این شرکت در سه ماهه اول سال ۲۰۱۲ با کاهش ۲۶ درصدی به ۴.۵ میلیارد دلار رسیده بود. سیلاسما می‌گوید:

کارمندان ما با شنیدن اخبار بد انگیزه خود را از دست داده بودند. رسانه‌ها در مورد ورشکستگی ما شکی نداشتند و در مورد زمان آن بحث و جدل می‌کردند.

سیلاسما فروش بخش موبایل نوکیا را به مایکروسافت مدیریت می‌کرد. درست قبل از واگذاری نوکیا به مایکروسافت،  استفن الوپ به مدیریت نوکیا درآمد؛ وی پیشتر کارمند مایکروسافت بود و سیلاسما نقش مدیرعامل موقتی را بر عهده گرفت.

این معامله ضربه‌ی روحی ملی بزرگی به فنلاند وارد کرد. این معامله البته بهترین کار در یک وضعیت بسیار بد بود که هر روز نیز بدتر می‌شد و به نوکیا اجازه می‌داد تا روی فروش تجهیزات شبکه متمرکز شود. تا آن زمان، رجیو سوری، بخش تجهیزات شبکه را به صورت مشترک با زیمنس آلمان مدیریت کرده بود. رجیو سوری که در سال ۲۰۰۹ به نوکیا پیوسته بود،‌ توانست با تمرکز بر بازارهای ثروتمند مانند ایالات متحده، ژاپن و کره جنوبی و کاهش هزینه‌ها، ضرر ۱۲ درصدی سالانه را از بین برده و این بخش را به سوددهی برساند. تا اواسط ۲۰۱۳ میلادی، نوکیا تمام سهم زیمنس را خریده بود. سوری می‌گوید:

با فروش بخش موبایل، بخش تجهیزات شبکه به هسته اصلی نوکیای جدید تبدیل شد.

سیلاسما می‌گوید که در آن زمان، اعضای بورد در حال بررسی خرید بخشی از شرکت فرانسوی آلکاتل-لوسنت بودند. سال گذشته، نوکیا این شرکت را به طور کامل خریداری کرد.

البته باید در نظر داشته باشید که بیشتر درآمد نوکیا از فروش تجهیزات سرویس‌های وایرلس به شرکت‌هایی همچون ورایزون، AT&T، تی‌موبایل، کوریا تلکام و دویچه تلکام حاصل می‌شود. برخی از این تجهیزات شامل فرستنده‌های رادیویی، سوییچ‌ها، سرورها، آنتن‌ها و نرم‌افزارهای این تجهیزات است. نوکیا شبکه‌ا را تاسیس کرده، آنها را تست می‌کند و اگر مشتری بخواهد، حتی این شبکه‌ها را مدیریت می‌کند. با خرید آلکاتل-لوسنت، نوکیا در حال حاضر سیستم‌های ثابت که داده را به منزل کاربران می‌آورد، نیز می‌فروشد.

اما گرچه شرکت‌های مخابراتی دائما تجهیزات خود را آپدیت یا جایگزین می‌کنند، سود سرشار زمانی حاصل می‌شود که بتوان شرکت‌ها را قانع کرد تا به نسل بعدی مهاجرت کنند. از نظر فنی هر نسل (generation) مجموعه‌ای از ملزومات فنی هستند که برای تجهیزات شبکه در کنفرانس‌های بین‌المللی تعیین می‌شود تا این تجهیزات بتوانند بدون هیچ مشکلی با یکدیگر کار کنند. ملزومات 5G که انتظار می‌رود تا یک سال آینده نهایی شود، شامل بهبودهای زیادی در سرعت دانلود،‌ اتکاپذیری، تعداد دستگاه‌هایی که می‌توان پشتیبانی کرد و زمان تاخیر خواهد بود. ورایزون، AT&T و تی‌موبایل شبکه‌های آزمایشی 5G خود را در برخی از شهرهای ایالات متحده اجرا کرده‌اند و شرکت مخابرات کره جنوبی قول داده است تا زمان برگزاری المپیک زمستانی ۲۰۱۸ سیستم 5G را راه‌اندازی کند.

اجماع عمومی این است که مشکلات 5G گرچه بسیار پیچیده هستند، اما قابل حل هستند. لاوری اکسانن، رئیس بخش تحقیق و توسعه نوکیا، می‌گوید:

مهمترین مشکل فرستادن سیگنال از آنتن به گوشی هوشمند است.

محققان نوکیا در حال کار روی تکنولوژی‌هایی هستند تا ترافیک داده را کم کنند. یکی از راه‌حل‌ها این است که از فرکانس‌های بسیار بالا در طیف رادیویی استفاده شود. نوکیا و رقیبانش در حال طراحان آنتن‌هایی هستند که امواج بین میکرموج‌ها و امواج فروسرخ را منتقل می‌کنند. اما مشکل اینجاست که هر چه فرکانس بیشتر باشد، طول موج کمتر می‌شود، بنابراین امواج با طول موج میلی‌متری نمی‌توانند از موانعی همچون دیوارها، درخت‌ها و ... عبور کنند. حتی پلاستیکی که آنتن را می‌پوشاند، می‌تواند مانع عبور موج شود. این بدان معناست که سرویس‌دهندگان باید در نقاط بسیاری مانند چراغ‌های برق و درون ساختمان‌ها آنتن‌های زیادی نصب کنند. این بدان معناست که باید با مالکان ساختمان‌ها مذاکرات زیادی انجام شود و این مشکل 5G چندان تکنولوژیکی نیست.

کلید حل این مشکل در تیم اکسانن تولید آنتن‌های هوشمندتر و پربازده‌تر است. به طور فزاینده‌ای، عملکرد سیستم‌های سخت‌افزاری که نوکیا به فروش می‌رساند، به نرم‌افزارهایی بستگی دارد که این سیستم‌ها را مدیریت می‌کند. بهینه‌کردن تکنیک‌هایی که نوکیا هم‌اکنون استفاده می‌کند، می‌تواند ملزومات 5G را فراهم کند. یکی از این راه‌حل‌ها می‌تواند استفاده از MIMO باشد. در این روش، تعداد زیادی آنتن در کنار یکدیگر قرار می‌گیرد و با استفاده از یک نرم‌افزار، امواج آنها با هم هماهنگ می‌شود تا انتقال و دریافت داده سریع‌تر و اتکاپذیرتر باشد.

تکنیک دیگر، تشکیل پرتو (beam-forming) است که سیگنال رادیوی مانند پرتوافکن روی یک نقطه متمرکز می‌شوند و حتی قادر خواهند بود به جای اینکه در تمام جهات منتشر شود، یک فرد خاص را دنبال کنند. این روش با دستکاری زمان انتقال داده در آنتن‌های مختلف حاصل می‌شود. اکسانن می‌گوید:

زمانی که سیگنال را به آنتن می‌دهید، می‌توانید فاز آن را برای آنتن‌های مختلف تغیر دهید. بنابراین شما می‌توانید بدون اینکه تغییرات فیزیکی ایجاد کنید،‌ جهت پرتو را تنها با ایجاد فازهای مختلف در آنتن‌های مختلف تغییر دهید.

مشخص نیست که آیا کاربران بتوانند بهبودهایی را که نوکیا و رقبایش ایجاد می‌کنند،‌ دریابند. موضوع مورد بحث اصلی در کنگره جهانی موبایل این بود که آیا 5G واقعا یک تکنولوژی انقلابی است یا فقط یک سر و صدای تبلیغاتی است. رجیو سوری، مدیرعامل نوکیا، این موضوع را درک می‌کند. برای یک کاربر معمولی اندروید یا آیفون، 4G در حال حاضر نیز تاخیر کمی دارد. او می‌گوید:

در شبکه‌های امروزی زمان تاخیر ۵۰ میلی‌ثانیه است. اگر زمان تاخیر به یک میلی‌ثانیه برسد، شما می‌توانید یک فیلم را در سه ثانیه دانلود کنید. این خوب است، اما بعید می‌دانم کسی حاضر باشد برای رسیدن به چنین عملکردی پول زیادی بپردازد.

رجیو سوری ادعا می‌کند که قابلیت‌های 5G در کاربردهای دیگر مشهود خواهد بود. زمان تاخیر یک میلی‌ ثانیه به خودروها و کامیون‌های خودران اجازه می‌دهد تا هماهنگی بیشتری داشته باشند. این زمان تاخیر اجازه می‌دهد تا ربات‌های کارگر دیگر سیم نداشته باشند و به این ترتیب،‌ فرایند تولید روان‌تر خواهد شد. خانه‌ها اینترنت پرسرعت خواهند داشت و انحصار شرکت‌های کابلی شکسته خواهد شد. حتی می‌توان جراحی رباتیک انجام داد.

بر اساس گفته‌های برخی کارشناسان، مشکل این نیست که این موارد به واقعیت نمی‌پیوندد، بلکه رسیدن به این اهداف نیاز به شبکه 5G ندارد. بیل ری،‌ مدیر تحقیقات در گارتنر، می‌گوید:

این گفته که اگر چیزی بسازید، افراد از آن استفاده می‌کنند، شاید برای زمین بسکتبال صادق باشد. شما از سرویس‌دهندها می‌خواهید که میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری داشته باشند. همه کاربردهای آینده‌نگرانه‌ای را که نوکیا و رقبایش برای 5G برمی‌شمرند، می‌توان با شبکه‌های موجود یا وای‌فای انجام داد.

البته همه شکایت‌ها برای شبکه‌های نسل قبل نیز وجود داشته است، اما مدیران نوکیا اصرار دارند که تقاضا برای شبکه‌های وایرلس با نرخ انتقال داده سریع‌تر و غنی‌تر افزایش خواهد یافت. نوکیا نیز به این شبکه‌ها احتیاج دارد. حتی بعد از خرید آلکاتل-لوسنت، نوکیا هنوز در زمینه فروش تجهیزات شبکه از هواوی عقب‌تر است و فروش تجهیزات به دلیل اینکه اپراتورها منتظر 5G هستند، کاهش یافته است.

نوکیا سعی دارد دوباره به بازار محصولات الکترونیکی مصرفی برگردد. سال گذشته، شرکت فرانسوی Withings را خریداری کرد که در زمینه ساخت دستبندهای سلامتی، ترمومتر و دوربین‌های محافظ کودک فعالیت می‌کرد. نوکیا همچنین دوربین واقعیت مجازی حرفه‌ای Ozo را با قیمت ۴۰ هزار دلار به فروش می‌رساند. واقعیت مجازی تکنولوژی است که می‌تواند کاربران را قانع کند که از 4G دست کشیده و به سمت 5G حرکت کنند، چون نیاز به نرخ انتقال داده بسیار بالا و زمان تاخیر بسیار کم دارد تا بتواند تجربه خوبی در اختیار کاربر قرار دهد. اگر محصولات جدید نوکیا، افراد را قانع کند که داده بیشتری مصرف کنند، این موضوع برای تکنولوژی 5G به‌صرفه خواهد بود. اگر نوکیا باز هم بتواند محصولاتی تولید کند که کاربران زیادی جذب کند، قطعا آینده‌ی درخشانی خواهد داشت.