نگاهی به ۱۸ سال خاطره‌سازی آیتونز؛ کهنه‌سربازی که بازنشسته شد

۹ ژانویه ۲۰۰۱ میلادی، در‌حالی‌که آسمانِ شهر سان‌فرانسیسکو بارانی بود، استیو جابز قدم به‌ روی استیج گذاشت تا از محصول جدید اپل در رویداد مک‌ورلد آن‌ سال رونمایی کند. پس‌از‌اینکه وی از دشواری‌ها و محدودیت‌های خسته‌کننده‌ی دنیای سخت‌افزار و نرم‌افزار سخن گفت، ناگهان به‌سراغ تعریف مفهومِ هاب دیجیتال از دیدگاه اپل رفت و سپس درباره‌ی یک انقلاب صحبت کرد.

جابز، سخن خود را با‌ این جمله به‌سمت موردنظرش خود هدایت کرد:

اکنون یک انقلاب در حوزه‌ی موسیقی اتفاق می‌افتد.

مدیرعامل اپل که با‌ همین یک جمله توانسته بود کنجکاوی حضار را برانگیزد، شروع به صحبت‌کردن درباره‌ی وضعیتِ آن‌زمانِ دنیای موسیقی دیجیتال کرد؛ اینکه سی‌دی‌ها چگونه دست‌و‌پاگیر شده‌اند، مردم به چه شیوه‌ای موسیقی‌های خریداری‌شده‌شان را به کامپیوتر انتقال می‌دهند، چگونه فهرست‌ِ پخش می‌سازند و فهرست‌های ساخته‌شده را روی سی‌دی رایت می‌کنند. در آن رویداد، استیو جابز پیچیدگی بیش‌از‌اندازه‌ی برنامه‌های پخش‌کننده‌ی موسیقی را یکی از دلایل این سردرگمی‌ها عنوان کرد؛ برنامه‌هایی که به‌ باورِ وی، حتی پس‌از‌ یادگیری نیز همچنان پیچیده باقی می‌ماندند.

پس‌از تمامِ این مقدمه‌چینی‌ها، اکنون لحظه‌ی موردانتظار فرارسیده بود و جابز از آیتونز به‌صورت رسمی رونمایی کرد؛ محصول نرم‌افزاری جدیدی‌ که یکی از تأثیرگذارترین‌ها در کارنامه‌ی نرم‌افزاری اهالی کوپرتینو بود. 

به‌لطف دیدگاه درستی که برای توسعه‌ی آیتونز وجود داشت، این برنامه توانست طنینِ اپل را در یک دهه‌ی آینده تغییر دهد و اپل را به شرکتی پیشتاز در حوزه‌ی فناوری بدل سازد.

پس‌از معرفی آیپاد، اپل برای پاسخگویی به نیاز‌های کاربرانِ آیپاد، دسته‌ای از ویژگی‌های جدید را با نسخه‌ی ۲ وارد برنامه‌ی آیتونز کرد. در‌ این نسخه علاوه‌بر‌اینکه پشتیبانی از آیپاد به برنامه اضافه شده بود، بهبود‌هایی نظیر ارتقاء فرایند رایت‌کردنِ سی‌دی‌ و قابلیت‌هایی همانند اکولایزر، بهبود‌دهنده‌‌ی صوتی کراس‌فیدر (Cross Fader) و... اضافه شده بود.

برخلاف حالا که بین انتشارِ نسخه‌های اصلی اپلیکیشن‌ها فواصل طولانی وجود دارد، اپل در‌آن‌زمان به فاصله‌ای اندک از انتشار نسخه‌ عمده قبلی، نسخه عمده بعدی را دردسترس کاربران قرار می‌داد.

از‌این‌رو، کوپرتینو‌یی‌ها خیلی زود نسخه سومِ آیتونز را منتشر کردند؛ نسخه‌ای که قابلیت فهرستِ پخش هوشمند (Smart Playlist)‌ و پشتیبانی از کتاب‌های صوتی Audible را به‌همراه می‌آورد.

در آوریل ۲۰۰۳، نسخه‌ی چهارم آیتونز با معرفی فروشگاه موسیقی و پشتیبانی از کدک AAC منتشر شد. درست در همین نسخه بود که اپل تصمیم بی‌سابقه‌ای اتخاذ کرد و آیتونز را برای سیستم‌عامل ویندوز نیز دردسترس قرار داد؛ تصمیمی که جمله‌ی تمسخر‌آمیز و مشهور استیو جابز را به‌‌همراه داشت: 

[آیتونز] احتمالا بهترین برنامه‌ایه که تا الان برای ویندوز ساخته شده.

میزبانی از ۲۰۰هزار قطعه‌ی موسیقی حجم عظیمی از محتوای موسیقیایی را در اختیار کاربران قرار می‌داد؛ این موضوع باعث شد تا در همان هفته‌ی نخست، بیش‌از یک میلیون آهنگ فروخته شود. موفقیت آیتونز روی آیپاد نیز تأثیر گذاشت و تا ماه ژوئن همان سال، آیپاد نیز به فروش ۱ میلیون واحدی دست پیدا کرد.

آیپاد و آیتونز درکنار یکدیگر معنای جدیدی به‌دنیای موسیقی بخشیدند و وجه دیگری از فناوری را به نمایش درآوردند. ظهور ایرباد‌های سفیدرنگ در سراسر جهان نشان داد که چه‌قدر مردم به گوش‌دادنِ موسیقی در شرایط مختلف علاقه‌مند هستند.

با‌این‌حال، بلندپروازی‌های اپل متوقف نشد. در آوریل ۲۰۰۴، نسخه ۴.۵ آیپاد دردسترس قرار گرفت. این نسخه دارای ویژگی‌های جذابی چون iMix، پارتی شافل و... بود. درطول حیات آیتونز ۴ ویژگی‌هایی منتشر شدند که حتی الان نیز شاهد بهره‌گیری از آن‌ها هستیم؛ یک ویژگی مانند AirTunes که اگرچه امروزه به ایرپلی تغییرِ نام داده است، اما امکان استریم موسیقی در یک شبکه‌ی محلی (لوکال) را فراهم می‌آورد. همچنین پشتیبانی از عکس و ویدئو از دیگر قابلیت‌های مهم این نسخه بود. در ماه ژوئن ۲۰۰۵، پادکست‌ها هم به برنامه اضافه شد تا بازهم انقلابی دیگر رخ دهد (کلمه‌ی پادکست نام خود را از «آیپاد» وام گرفته‌است).

برخلاف نسخه‌های پیشین، آیتونز ۵ و ۶ که از سپتامبر ۲۰۰۵ تا ژوئن ۲۰۰۶ منتشر شدند، ویژگی‌های جدید را با‌ خود نداشتند و فقط روی سازگاری برنامه، بهبود عملکرد و رفع مشکلات تمرکز داشتند.

این روند ادامه داشت تا‌ اینکه در سپتامبر ۲۰۰۶، آیتونز ۷ منتشر شد و انبوهی از قابلیت‌های جدید را به‌ارمغان آورد. در این نسخه بازی برای آیپاد وجود داشت، امکان پخش بدون‌توقف موسیقی ایجاد شده بود و اپل تی‌وی نیز در فهرست برنامه‌های پشتیبانی‌شده قرار داشت.

ظهور آیتونز روح جدیدی به کالبد خسته‌ی صنعت موسیقیِ آن زمان تزریق کرد؛ صنعتی که روزی از نقض کپی‌رایت رنج می‌برد، حال به نقطه‌ای رسیده بود که بلندقامت‌تر از هرزمان دیگری عرض‌اندام می‌کرد. 

درابتدا، فقط موسیقی در آیتونز جای داشت؛ اما به‌مرور و با پیشرفت سخت‌‌افزار و فراهم‌شدنِ فرصت‌های جدید، قابلیت‌های جدیدی به آیتونز اضافه شد. کم‌کم کاربران می‌توانستند در آیتونز فیلم خریداری کنند، موسیقی دلخواه خود را پیدا کنند، کتاب مدنظرشان را بخوانند و پادکست‌های دلخواهشان را گوش دهند.

زمان سپری شد و سال ۲۰۰۷ از راه رسید؛ سالی که آینده‌ی اپل را برای همیشه دگرگون ساخت. استیو جابز در این سال از نخستین آیفون رونمایی کرد؛ دستگاهی که طبق تعریفِ او در آن زمان، تلفن، آیپاد و مروگر اینترنت را با یکدیگر تلفیق کرده بود. حال از‌این‌پس، آیتونز علاوه‌بر انواع مختلف آیپاد، باید از آیفون نیز پشتیبانی می‌کرد. مؤفقیت اپل باعث شد تا بعدها اپ‌استور نیز به این برنامه اضافه شود.

نوبت به انتشار نسخه‌های ۸ و ۹ آیتونز رسید؛ نسخه‌هایی که استراتژی‌های اپل در دنیای دیجیتال را بیش‌از‌پیش به‌ رخ می‌کشیدند. در این دو نسخه، شما می‌توانستید فیلم‌ها و برنامه‌های تلویزیونی را کرایه کنید و از‌طریق iTunes U کتاب‌های درسی بگیرید. همچنین رابط کاربری در نسخه نهم با تغییرات قابل‌توجهی همراه شد تا جلوه‌ای مدرن‌تر به‌ خود بگیرد.

زمانی‌که آیتونز معرفی شد، استیو جابز برنامه‌های موجود آن زمان را «پیچیده» خطاب کرد. اما به‌مرور، آیتونز نیز همان راهی را رفت که قبلا برنامه‌های دیگر رفته بودند. اضافه‌کردن و حذف قابلیت‌های فکرنشده، یکی از مواردی بود که به پیچیدگی این برنامه می‌افزود.

در نسخه ۱۰ آیتونز، این سردرگمی و پیچیدگی به‌وضوح نمود پیدا کرد. اپل قابلیتی تحت‌نام Ping به برنامه خود اضافه کرد تا با این کار، شبکه‌ای اجتماعی را برای موسیقی توسعه دهد. خوشبختانه «پینگ» چندان دوام نیافت و در اکتبر ۲۰۱۰ حذف شد؛ اما متأسفانه، اپل دوباره اشتباه خود را تکرار کرد و پس‌‌از‌مدتی، همان کارکرد را در قالب نامی جدید تحت‌عنوان آیتونز سایدبار منتشر ساخت؛ قابلیتی که درست به‌مانند پینگ، عمر کوتاهی داشت.

در سال ۲۰۱۱ آیتونز مچ به‌وجود آمد؛ قابلیتی که هرگز پایش را فراتر از مرز‌های آمریکا، کانادا و استرالیا نگذاشت. یک سال بعد، آیتونز ۱۱ با پشتیبانی از فضای ابری معرفی شد تا محتویات خریداری‌شده، روی فضای ابری دردسترس باشند؛ همچنین تغییراتی در رابط کاربری ایجاد شد که بازهم به پیچیدگی برنامه می‌افزود. بعدها آیتونز رادیو معرفی شد و در حیات دوساله این نسخه، تغییرات و بهینه‌سازی‌هایی صورت گرفت که هیچ‌کدام نتوانستند اندکی از پیچیدگی برنامه بکاهند. 

اکتبر ۲۰۱۴ فرارسید و آیتونز ۱۲ رونمایی شد. در این نسخه نیز تغییراتی در رابط‌ کاربری و شیوه پیمایش در برنامه اعمال شد که همچنان داستان قدیمی را تکرار می‌کرد.

با‌این‌حال، سال ۲۰۱۵ اتفاق مهمی برای آیتونز به‌همراه داشت. از آغاز فعالیت آیتونز ۱۴ سال گذشته بود و در‌ این مدت، شیوه‌ی گوش‌دادنِ کاربران به موسیقی تفاوت‌های عمده‌ای کرده بود. حال اپلیکیشن جدیدی به‌نام اسپاتیفای وجود داشت که قطعات موسیقی را درقالب مفهوم جدیدی تحت‌عنوان استریمینگ دراختیار کاربران قرار می‌داد. استقبال پرشور کاربران از اسپاتیفای، اپل را به‌ ساخت نمونه‌ی اختصاصی وادار کرد. به‌دنبالِ این موضوع، اپل موزیک معرفی شد؛ سرویسی که در آینده‌ای نزدیک، آیتونز را برای همیشه کنار می‌زد.

استیو جابز در زمان رونمایی از آیتونز، از واژه‌ی «انقلاب» برای توصیف آن استفاده کرد؛ واژه‌ای که اگرچه درابتدا حق مطلب را ادا می‌کرد؛ اما با گذشت زمان، اندک‌اندک جوهره‌‌ی خود را از دست داد. حال اپل موزیک دقیقاً همان هدفی را دارد که استیو جابز ۱۸سال پیش با آیتونز داشت. اپل موزیک می‌خواهد به یکه‌تاز عرصه‌ی موسیقی تبدیل شود؛ هدفی که قطعاً نیازمند پیمودن راه دشواری خواهد بود.

اگرچه اپل در کنفرانس توسعه‌دهندگان WWDC 2019، آیتونز را به‌طور رسمی بازنشسته کرد؛ اما تأثیری که این برنامه روی صنعت موسیقی گذاشت، هرگز فراموش نخواهد شد.