جنگ تجاری ترامپ فراتر از مسئله‌ای صرفا چینی‌آمریکایی
ایالات متحده و چین، تنها کشورهایی نیستند که در طول تاریخ درگیر جنگ تجاری شده‌اند. شرکت‌های مختلف تلاش می‌کنند راهکارهایی برای مقابله یا دورزدن تعرفه‌های روزافزونی پیدا کنند که دو قدرت اقتصادی بزرگ جهان بر کالاهای یکدیگر اعمال می‌کنند. همین وضعیت کشورهای دیگر جهان را به‌میان مناقشه‌ای کشانده است که شاید هیچ برنده‌ای نداشته باشد. جهان فقط می‌تواند نظاره‌گر آخرین تحولاتی باشد که هر آخر هفته به‌صورت سرتیتر اخبار منتشر می‌شود.
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، جمعه‌ی قبل و در واکنش به تهدید همتای چینی خود، شی جین‌پینگ، مبنی‌بر اعمال تعرفه روی ۷۵ میلیارد دلار کالای آمریکایی، در توییتی گفت:
بدین‌وسیله به شرکت‌های بزرگ آمریکایی دستور داده می‌شود بلافاصله بررسی‌ها برای یافتن جایگزینی برای چین را آغاز کنند؛ ازجمله اینکه شرکت‌های خود را به کشور انتقال بدهند و محصولات خود را در داخل آمریکا تولید کنند.
ترامپ در پاسخ به پرسش‌های خبرنگاران در نشست G7 در فرانسه ادعا کرد می‌تواند از اختیارات اضطراری خود برای واداشتن شرکت‌های خصوصی به نقل‌مکان از چین استفاده کند؛ اما فعلا برنامه‌ای برای این کار ندارد. هرچند ادعاهای ترامپ مشکوک به‌نظر می‌رسد، بسیاری از شرکت‌های مستقر در ایالات متحده و خارج از آن به‌‌دلیل این جنگ تجاری اکنون تلاش می‌کنند برای چین جایگزینی بیابند. کشورهای زیادی گزینه‌های جذابی به آنها پیشنهاد کرده‌اند؛ اما به‌نظر می‌رسد این پیشنهاد‌ها جذابیت چندانی برای ایالات متحده ندارند.
به‌عنوان مثال، شرکت انفِیز (Enphase) که درزمینه‌ی فناوری انرژی خورشیدی فعالیت می‌کند و در کالیفرنیا مستقر است، سال گذشته اعلام کرد بخشی از محصولات خود را در مکزیک تولید خواهد کرد تا از تعرفه‌ها در امان بماند. به‌همین‌ترتیب، اپل نیز اعلام کرده است بخشی از خط مونتاژ آیفون خود را از فاکسکان تایوانی مستقر در چین به کارخانه‌های خود در هند منتقل خواهد کرد. کشورهای جنوب‌شرق آسیا مانند تایلند و مالزی و به‌ویژه، ویتنام بیشترین منفعت را از این تغییر شرایط خواهند برد. به‌عنوان مثال، نیتندو و شارپ و کیوسرا برنامه‌هایی برای انتقال بخشی از تولید خود از چین به ویتنام را اعلام کرده‌اند.
برایان کیار (Brian Keare)، مدیر اجرایی شرکت تحلیلی تجاری Incorta و مدیر ارشد اطلاعات در شرکت تولیدی NorTek می‌گوید:
شرکت‌ها در حال تنوع‌بخشیدن به فعالیت‌های خود در خارج از چین هستند. دورانی که همه‌ی تخم‌مرغ‌ها را در یک سبد می‌گذاشتند، به‌پایان رسیده است.
مکزیک با پشت‌سرگذاشتن چین، به بزرگ‌ترین شریک تجاری ایالات متحده تبدیل شد
الکس فلدمن، مدیرعامل شورای تجارت آمریکا و آسه‌آن (US-ASEAN Business Council CEO)، معتقد است وضعیت فعلی پدیده‌ی جدیدی نیست. با افزایش دستمزدها در چین، شرکت‌ها سال‌ها است که در بخش‌های دیگر جهان به‌دنبال نیروی کار ارزان‌قیمت می‌گردند. به‌عنوان مثال، سامسونگ که در کره‌‌جنوبی مستقر است، اکنون مدت‌ها است محصولات خود را در ویتنام تولید می‌کند. توافقات تجاری جدید نیز باعث جذابیت بیشتر کشورهای جنوب‌شرق آسیا برای کشورهای خارج از منطقه‌ی آسیا و اقیانوسیه شده است. ظاهرا جنگ تجاری فقط موجب شتاب‌گرفتن این روند شده است. طبق گزارش مرکز تجارت بین‌المللی (International Trade Centre) صادرات کالا به خارج از تایوان از ۱۷۶.۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۶ به رقمی افزون‌بر ۲۹۰ میلیارد دلار در سال گذشته رسیده است. بسیاری از این کالاهای صادراتی متعلق به ایالات متحده بوده‌اند.
مرکز آمار ایالات متحده (US Census Bureau) اعلام کرده است سال گذشته، ۳۹.۵ میلیارد دلار ناتوازنی تجاری به‌سود ویتنام بین معاملات ویتنام و ایالات متحده وجود داشت. اریک میلر، یکی از کارمندان مرکز ویلسون (Wilson Center) می‌گوید:
روی‌هم‌رفته، ویتنام دارد جنگ تجاری بین چین و آمریکا را می‌برد و انتظار دارم آنها همچنان به برد خود ادامه بدهند.
ویتنام، تنها برنده‌ی این نبرد نخواهد بود. مکزیک در سال جاری موفق شد با پشت‌سرگذاشتن چین، به بزرگ‌ترین شریک تجاری ایالات متحده تبدیل شود. این اتفاق در حالی می‌افتد که ایالات متحده همچنان کالای بیشتری از چین در مقایسه با مکزیک وارد می‌کند. طبق گزارش‌های مرکز آمار، کسری تجاری ۹.۹ میلیارد دلاری بین ایالات متحده و مکزیک که در ژوئن امسال و به‌نفع مکزیک ثبت شد، بزرگ‌ترین نابرابری ماهانه در سوابق تجاری بین دو کشور بود. هند، مالزی، تایلند و تایوان در سال گذشته افزایش حجم صادرات به ایالات متحده و سایر نقاط را شاهد بوده‌اند؛ به‌طوری‌که کسری تجاری ایالات متحده در سال ۲۰۱۸ به رکورد ۸۹۲ میلیارد دلار رسید. اقتصاددانان بر این باور هستند که کسری تجاری لزوما اتفاق بدی نیست؛ اما آشکار است تلاش‌های ترامپ برای کاهش این گونه کسری‌ها بی‌نتیجه مانده است.
فلدمن می‌گوید جنگ تجاری چین و آمریکا اتفاق خوشایندی نیست؛ حتی برای کشورهایی که درظاهر اکنون از آن نفع برده‌اند. او به ضرب‌المثلی اشاره می‌کند: «وقتی دو فیل باهم دعوا می‌کنند، این چمن‌ها هستند که آسیب می‌بینند». به‌عبارت دیگر، صرف‌نظر از اینکه چه کسی برنده‌ی این کشمکش‌ها باشد، همه از این شرایط آسیب می‌بینند. فلدمن می‌گوید:
به‌نفع همه است که حل این دردسر و بازگشت به روابط تجاری عادی بین ایالات متحده و چین را شاهد باشند.
یکی از دلایل مهم نگرانی درباره‌ی جنگ تجاری چین و آمریکا آن است که هر دو کشور بازارهای بسیار بزرگی برای کالاهایی از نقاط مختلف جهان هستند. تعرفه‌ها و ترس از تعرفه‌ها می‌توانند به کاهش خرید مشتریان و مشاغل مختلف در هر دو کشور منجر شود. براساس پژوهش بانک مریل لینچ آمریکا (Bank of Merrill Lynch)، ویتنام در تجارت با چین دچار کسری شده است. این کسری به‌اندازه‌ای است که افزایش صادرات به ایالات متحده و سایر کشورها نمی‌توانند آن را جبران کنند. این موضوع لزوما نگرانی ایجاد نمی‌کند؛ چراکه کسری همیشه هم اتفاق بدی نیست و پیچیدگی شرایط ویتنام را نشان می‌دهد. در همین حین، آلمان، یکی از بزرگ‌ترین اقتصادهای تولیدی در خارج از چین، از گزند این جنگ در امان نمانده است؛ چراکه چین صادرات خودروهای ساخت آلمان را کاهش داده است.
کشورهای جنوب‌شرق آسیا مانند تایلند و مالزی و ویتنام بیشترین منفعت را از جنگ تجاری چین و آمریکا می‌برند
دلایل دیگری هم برای نگرانی وجود دارند؛ ازجمله اینکه تعرفه‌ها می‌توانند تقاضا برای طیف وسیعی از محصولات تولید چین را کاهش دهند که قطعات آن در نقاط دیگر تولید می‌شوند و این دردسر اقتصادی را به کشورهای دیگر هم تسری ببخشد. برخی از این خسارت‌ها را می‌توان با تغییر محل تولید و انتقال کامل آن از چین به کشورهای دیگر جبران کرد؛ اما سال‌ها طول می‌کشد تا کارخانه‌های جدید ساخته شوند و کارگران آموزش ببینند.
موفقیت کشورهایی مانند ویتنام و مکزیک در سایه‌ی جنگ تجاری چین و آمریکا، مستلزم این ریسک است که ناتوازنی تجاری آنها با ایالات متحده با نظارت دقیق و موشکافانه‌ی این کشور مواجه شود. میلر می‌گوید:
اگر کشوری به‌عنوان «چین جدید» معرفی شود، این احتمال وجود دارد که کاخ‌سفید علیه آن وارد عمل شود.
ترامپ در اظهاراتش در ماه ژوئن، ویتنام را «سوءاستفاده‌کننده‌ترین» نامید و گفت آنها «حتی از چینی‌ها هم بیشتر از ما سوء‌استفاده می‌کنند». نگرانی دولت ترامپ آن است که فروشندگان چینی محصولات خود را ازطریق ویتنام بفروشند و از این طریق، تعرفه‌ها را دور بزنند. این فرایند به ترانشیپمنت (Transhipment) یا ترانسشیپمنت (Transshipment) معروف است و سهم زیادی در ناتوازنی تجاری بین چین و ویتنام دارد و آمار صادرات ویتنام را چندبرابر کرده است.
دولت ویتنام از ترس تحمیل دردسرهای احتمالی آمریکایی‌ها به‌‌دلیل انجام این کار، سخت‌گیری‌های زیادی روی ترانشیپ اعمال می‌کنند. دولت ترامپ پیش‌ازاین تعرفه‌هایی بر صنایع فولاد ویتنام اعمال کرده بودند؛ اما حتی اگر این کار به‌طور کامل متوقف شود، بازهم برای ایجاد توازن تجاری که ترامپ را راضی کند، کافی نخواهد بود.
موفقیتی که از روش‌های دیگر حاصل شود، موفقیتی پایدار نخواهد بود. فلدمن از اینکه کشورهای جنوب‌شرقی آسیا تقاضایی بیشتر از ظرفیت خود برای تولید مطرح کنند، ابراز نگرانی می‌کند. او به این نکته اشاره می‌کند که با اینکه برخی از پرجمعیت‌ترین کشورهای جهان در منطقه‌ی جنوب آسیا قرار دارد، جمعیت همه‌ی کشورهای این منطقه روی‌هم‌رفته کمتر از نیمی از جمعیت چین است. هیچ کشوری نمی‌تواند جایگزین کاملی برای چین باشد و هرکدام از آنها که خواهان سهم‌گیری بیشتر از این روند باشد، درنهایت باید به مشتریان فعلی خود پاسخ منفی بدهد.
تقاضای بیشتر برای کاری فراتر از توانایی‌ها و ظرفیت‌های کشوری به‌نظر چیزی شبیه به مشکلی شیرین است؛ اما فلدمن می‌گوید اگر زیرساخت‌های کشوری زیرفشار قرار بگیرند و شرکت‌ها درنهایت با شرایط بدی در آنها مواجه بشوند (به‌طور مثال، اگر فرودگاه‌های کشوری بیش‌ازحد شلوغ باشند یا کارخانه‌ها از عهده‌ی انجام قراردادهای خود برنیایند)، تمامی این کشورها یا مناطق به‌عنوان محل‌هایی نامناسب برای انجام تجارت مشهور خواهند شد.
بسیاری از شرایطی که در اینجا گفته شد، موضوعاتی فرضی هستند؛ اما این‌ها هم بخشی از مشکل هستند. جنگ تجاری چین و آمریکا موجب تردیدهایی در میان شرکت‌ها و اقتصادهای مختلف در نقاط مختلف جهان شده است و بی‌ثباتی دولت ترامپ نیز اوضاع را بدتر می‌کند. به‌عنوان مثال، ترامپ در ماه مه گذشته، به‌عنوان بخشی از سیاست‌های مهاجرتی خود، مکزیک را به افزایش ۵ درصدی تعرفه‌ها تهدید کرد. دولت از این اقدام خود عقب‌نشینی کرد؛ اما نگرانی‌ها در میان مشاغل و تجارت‌های مختلف همچنان ادامه دارد.
باربارا ویزل، مدیرعامل شرکت مشاوره‌ای Rock Creek Global Advisors و دستیار سابق نماینده‌ی تجاری ایالات متحده در منطقه‌ی آسیای جنوب‌شرقی می‌گوید:
شرکت‌ها نمی‌دانند کجا مستقر شوند و کدام کشور مقصد بعدی آنها خواهد بود. روشن‌نبودن آینده، شرکت‌ها را به‌سمت کاهش سرمایه‌گذاری و کندشدن تصمیمات سوق می‌دهد.
نظرات