ماشین زمان: تاریخچه واکمن سونی؛ ۴۱ سال بعد

پایان دنیا، توقف پیشرفت تکنولوژی و از دست رفتن همه‌ی چیزهایی که دوست داریم، در تلاش برای زنده ماندن در شرایطی که همه چیز علیه ماست. بازی «The Last of Us Part 2» تجسم دلهره‌آوری از این دنیاست: بدون اینترنت، بدون صنعت سینما و سرگرمی، بدون تکنولوژی؛ در این فضا است که هدیه‌ی تولدی که اِلی، دختر بچه‌ی عاشق موسیقی، از جوئل که دوران پیش از زامبی را هنوز به خاطر دارد، می‌گیرد، به طرز غافلگیرانه‌ای دل بسیاری از ما را می‌لرزاند و خاطرات نوستالژیک و بسیار عزیزی را برایمان زنده می‌کند: واکمن سونی.

ذوق اِلی هنگام دیدن واکمن برای خیلی‌ها به طرز عجیبی قابل لمس بود. در دنیای پسارستاخیزی که نه از اینترنت خبری است و نه از آهنگ‌های دیجیتالی، واکمن بهترین و تنها گزینه برای همراه داشتن موسیقی در همه‌ی شرایط است. دنیای ما به اصطلاح دهه‌ی شصتی‌ها هم تا قبل از همه‌گیری اینترنت و پخش‌کننده‌های دیجیتالی موسیقی، با آخرالزمان اِلی در یک چیز مشترک بود: ذوق بی حد و اندازه‌ی داشتن واکمن و توانایی گوش دادن به موسیقی در هر کجا که هستیم.

الی در حال گوش دادن به صدای پرتاب شاتل فضایی ازطریق واکمن سونی مدل WM-1

برای خیلی از ما که در آن سال‌ها سن کمی داشتیم، واکمن (درکنار گیم‌بوی) بهترین و باارزش‌ترین دارایی شخصی‌مان بود که می‌توانستیم آن را با خودمان به هرجایی که دوست داشتیم ببریم و از فضای کسالت‌بار و گیج‌کننده‌ی مهمانی آدم بزرگ‌ها، به دنیای کوچک و هیجان‌انگیز خودمان پناه ببریم.

این داستان زندگی واکمن است؛ وسیله‌ای که نه‌تنها سهم بزرگی در دوران کودکی و نوجوانی خیلی از ما داشت، بلکه بسیاری از تکنولوژی‌های امروز که تصور زندگی بدون آن‌ها برایمان غیرممکن است، به آن مدیون است.

از روزی که واکمن سونی، موسیقی را به‌معنی واقعی کلمه قابل حمل کرد، ۴۱ سال می‌گذرد. واکمن، اول جولای ۱۹۷۹ متولد شد و راه را برای ظهور سی‌دی، دانلود و سرویس‌های استریم موسیقی روی گوشی‌های هوشمند باز کرد. تولد این دستگاهِ نسلِ دومِ ۱۵۰ دلاری، مثل خیلی از اختراعات دیگر، درواقع راه حلی بود برای یک مشکل:

ماسارو ایبوکا، بنیان گذار و مدیر ارشد و نام آشنای سونی، اوایل سال ۱۹۷۹ یک درخواست ویژه داشت؛ ایبوکا عاشق موسیقی بود و مرتب در حال سفر و همیشه یکی از ضبط‌صوت‌های استریوی «قابل حمل» شرکت را با خودش در پروازهای بین‌المللی به‌همراه داشت. این ضبط صوت استریو که مدل TC-D5 بود یک مشکل بزرگ داشت؛ اینکه به‌شدت سنگین بود و با استانداردهای امروز، به هیچ وجه «قابل حمل» محسوب نمی‌شد.

این شد که ایبوکا از معاونش در آن زمان، نوریو اوگا، پرسید که آیا می‌تواند چیزی بهتر از TC-D5 برایش سرهم کند. اوگا برای این درخواست به سراغ محصول قبلی شرکت، پرسمن Pressman رفت؛ یک ضبط صوت مونوی قابل حمل که بین خبرنگاران بسیار پرطرفدار بود. اینطور شد که اوگا توانست به موقع برای پرواز بعدی ایبوکا یک دستگاه پخش موسیقی استریو دست و پا کند.

جواب ایبوکا به این سؤال ساده بود: «به نظرتان داشتن یک پخش کاست استریو که بتوانید موقع قدم زدن به آن گوش کنید، ایده‌ی خوبی نیست؟» و همین جواب ساده بزرگ‌ترین شکسته‌نفسی در تاریخ کسب‌و‌کار بود.

پرسمن (سمت چپ) و نسل اول واکمن ازلحاظ ظاهری بسیار به هم شبیه بودند. 

واکمن یک اختراع اتفاقی بود و سونی مطمئن نبود فروش خوبی داشته باشد، برای همین هم تولید اولیه این دستگاه تنها ۳۰هزارتا بود و کل دوره‌ی توسعه‌ی آن فقط چهار ماه طول کشید. سرپرست تیم توسعه‌ی واکمن، کوروکی یاسوآ Kuroki Yasuo بود که بعدها به آقای واکمن معروف شد. یاسوآ در کتاب «برنامه‌ریزی به سبک واکمن» (Walkman-Style Planning) در توضیح می‌نویسد:

واقعیت این است که هیچ برنامه‌ی واضح و مشخصی برای تولید و فروش واکمن وجود نداشت. مهندسان جوان آن را ساختند فقط برای اینکه ببینند چنین ایده‌ای امکان‌پذیر است یا نه، و اصلا در لیست توسعه‌ی محصول برای بخش ضبط صوت نبود. همین نبود برنامه‌ریزی است که داستان پیدایش واکمن را اینقدر شگفت‌انگیز کرده است.

شگفت انگیزتر آن که تمام این ۳۰هزار دستگاه در کمتر از سه ماه به‌طور کامل فروش رفت و محبوبیت واکمن تا سال‌های بعد هم ادامه پیدا کرد.

واکمن گام بزرگی در مهندسی محسوب نمی‌شود چرا که از مدت‌ها قبل، حول و حوش سال ۱۹۶۳، تکنولوژی نوار مغناطیسی ایجاد شده بود و مخترع آن شرکت الکترونیکی هلندی فیلیپس بود که آن را برای استفاده‌ی منشی‌ها و خبرنگاران تولید کرده بود. شرکت سونی که در آن زمان در عرضه‌ی دستگاه‌های الکترونیکی خوش‌ساخت و کوچک به بازار خبره شده بود (اولین رادیوی ترانزیستوری سونی در سال ۱۹۵۵ عرضه شد)، با کمک گرفتن از تکنولوژی نوار مغناطیسی شروع به ساخت یک سری دستگاه‌های ضبط صوت قابل حمل و نسبتا موفق کرد.

اما این معرفی نوارهای موسیقی از پیش ضبط شده در اواخر دهه‌ی ۱۹۶۰ بود که بازار جدیدی برای خودش دست و پا کرد. در این زمان مردم هنوز ترجیح می‌دادند در خانه به‌جای نوار کاست به صفحات گرامافون گوش دهند، اما اندازه‌ی کوچک نوار کاست آن را برای استفاده در استریوهای خودرو و در هنگام حرکت به گزینه‌ی منطقی‌تری نسبت به صفحه‌ی گرامافون یا نوارهای ۸ تراک تبدیل کرد.

آلبوم تصاویر سیر تکاملی واکمن سونی از ۱۹۷۹ تا ۲۰۱۳

درست است که سونی اولین شرکتی نبود که دست به تولید سیستم صوتی قابل حمل زد (اولین رادیوی ترانزیستوری قابل حمل مدلRegency TR-1 بود که در سال ۱۹۵۴ در آمریکا معرفی شد)، اما نسبت به همه‌ی مدل‌های پیشین سه برتری اساسی داشت: قابلیت پخش نوار کاست و به عبارتی موسیقی دلخواه، حمل و نگه‌داری بسیار آسان (تنها به دو باتری AA احتیاج داشت)، و البته حریم شخصی (به‌جای پخش‌کننده‌ی خارجی، جک هدفون داشت). این سه مورد پکیج بسیار جذاب و ایده‌آلی برای هزاران مصرف‎کننده‌ای بود که دنبال یک استریوی قابل‌حمل و کوچک بودند تا آن را با خود به هرجایی که می‌خواستند، ببرند.

واکمن سونی مدل TPS-L2 که یک پخش‌کننده موسیقی ۴۰۰ گرمی آبی-نقره ای با دکمه‌های بزرگ و زمخت، یک هدفون و جای چرمی بود، برای اولین‌بار در آمریکا در جون ۱۹۸۰ معرفی شد. 

نام واکمن وامدار نام دستگاهی است که از روی آن ساخته شده بود: پرسمن؛ اما واکمن تا مدت‌ها فقط در ژاپن به این نام عرضه می‌شد چون این تصور وجود داشت که این نام برای خریداران خارجی بی‌معنی است و نمی‌توانند با آن ارتباط برقرار کنند. 

شرکت سونی آمریکا ابتدا نام «Sony Disco Jogger» را پیشنهاد داد، چون در آن زمان، هم دویدن (jogging) و هم دیسکو رفتن به‌شدت در آمریکا محبوب بود. این فکر هم پشتش بود که بازار هدف واکمن افراد جوانی هستند که به احتمال زیاد اهل دیسکو هستند.

اما آکیو موریتا Akio Morita که همراه‌با ایبوکا بنیان‌گذار شرکت سونی بود و برای تجاری کردن نام واکمن تلاش زیادی کرده بود، با این ایده مخالفت کرد و می‌گفت درست است که بازار اصلی واکمن افراد جوانی هستند که به دویدن و دیسکو رفتن علاقه دارند، اما افراد مسن هم باید به‌عنوان خریداران بالقوه در نظر گرفته شوند، چرا که قیمت فروش این محصول در آن زمان ۱۹۹ دلار آمریکا (معادل بیش از ۶۰۰ دلار امروزی با احتساب نرخ تورم) بود.

موریتا پیشنهاد «Sony Disco Jogger» را رد کرد، چون احتمال می‌داد افراد مسن به خاطر وجود اسم دیسکو در نام تجاری محصول، علاقه‌ی کمتری به خرید آن نشان دهند. درنهایت اسمی که برای عرضه‌ی این محصول در بازار آمریکا انتخاب شد «Soundabout» بود که از عبارت «walk about» به‌معنی قدم زدن الهام گرفته شده بود. اما شرکت‌های فروش در کشورهای مختلف، واکمن را با نام‌های متفاوتی به فروش می‌رسانند. مثلا در انگلیس، واکمن با نام «Stowaway» به‌معنی «مسافر قاچاق» و در استرالیا و سوئد با نام «Freestyle» عرضه شد.

نام واکمن سرانجام در سال ۱۹۸۶ جای خودش را در فرهنگ لغت آکسفورد نیز باز کرد و در سال ۱۹۹۱ وارد فرهنگ لغت معتبر ژاپنی «کوجین» (Kojien) شد.

و به این ترتیب بود که واکمن توانست هم در نام تجاری و هم در فروش (بیش از ۴۰۰ میلیون نسخه تا سال ۲۰۱۴) به موقعیت محکم و تزلزل ناپذیری دست پیدا کند. درواقع می‌توان گفت موفقیت واکمن نه‌تنها در جذابیت و نوآوارانه بودن ویژگی‌های این محصول، بلکه در فهم آسان نام تجاری آن نیز بود که در ذهن مردم سراسر دنیا نقش بست.

دهه‌ی ۱۹۸۰ را باید دهه‌ی واکمن نام‌گذاری کرد. محبوبیت محصول سونی، و به‌دنبال آن برندهایی مانند آیوا، پاناسونیک و توشیبا که جا پای سونی گذاشتند، باعث شد سرانجام در سال ۱۹۸۳، فروش نوار کاست برای اولین‌بار از فروش صفحه‌ی گرامافون پیشی بگیرد. تا سال ۱۹۸۶، کلمه‌ی واکمن آنقدر بر سر زبان‌ها افتاده بود تا بالاخره به‌عنوان یک کلمه‌ی معنی‌دار وارد فرهنگ لغت آکسفورد شد. عرضه‌ی واکمن با اشتیاق بی‌حد و اندازه برای ورزش‌های هوازی هم‌زمان شد و میلیون‌ها نفر شروع به استفاده از واکمن سر تمرینات خود کردند. بین سال‌های ۱۹۸۷ و ۱۹۹۷، یعنی زمان اوج محبوبیت واکمن، تعداد افرادی که می‌گفتند برای ورزش به پیاده‌روی می‌روند تا ۳۰ درصد افزایش پیدا کرده بود.

در این بین، سونی به ایجاد تغییرات مختلفی به پخش‌کننده‌ی جدیدش ادامه داد و به مدل‌های بعدی، نوآوری‌هایی مانند گیرنده AM/FM، تقویت‌کننده‌ی باس و معکوسگر خودکار (برای برگرداندن به طرف دیگر کاست) اضافه کرد. سونی حتی واکمن خورشیدی، ضدآب و دستگاه‌هایی با دو جای پخش کاست تولید کرد. اما نوارکاست هم مثل هر تکنولوژی دیگری قرار نبود تا ابد دوام بیاورد. با معرفی لوح‌های فشرده یا همان سی‌دی در سال ۱۹۸۲، استفاده از نوارکاست هم به سرنوشت نوار ۸ تراک دچار شد.

البته سونی هم بیکار ننشست و یک سال بعد از اولین فروش سی‌دی، پخش‌کننده سی‌دی قابل‌حمل مدل D-50 را عرضه کرد، و بعد از آن هم تحت نام تجاری واکمن، شروع به عرضه‌ی MiniDisc و MP3 پلیرها کرد. سونی حتی زمانی سراغ تولید ضبط‌کننده‌ی صدا با نام «Scoopman» رفت که بازار هدفش را بیشتر خبرنگاران تشکیل می‌دادند.

خط تولید واکمن کاستی در ژاپن در ۲۳ اکتبر ۲۰۱۰ متوقف شد و امروزه، صاحبان مدل اولیه‌ی واکمن این دستگاه را به کلکسیونرها تا هزاردلار می‌فروشند. این نام تجاری دیگر به اندازه‌ی گذشته وزن ندارد، اما ۴۱ سال بعد از تولدش، تغییراتی که در زندگی ما و نوع رابطه‌ی ما با موسیقی و فناوری ایجاد کرد، انکار نشدنی است.

به گفته‌ی بسیاری از صاحب‌نظران حوزه‌ی تکنولوژی از جمله The Verge، تولد واکمن، دنیا را تغییر داد.

آلبوم تصاویر واکمن در تاریخ: از پرنسس دایانا تا جنیفر انیستون و جورج مایکل

شما چه خاطراتی با واکمن دارید؟ در آن سال‌ها که اوج محبوبیت واکمن بود، آیا جزو آن دسته از افراد خوش‌شانس بودید که پدر و مادرتان را به خرید واکمنی که چندان هم ارزان نبود، متقاعد کنید؟ واکمن را به چه خاطر دوست داشتید (یا نداشتید)؟ حالا که ۴۱ سال از تولد واکمن می گذرد، نظرتان را با ما به اشتراک بگذارید تا خاطرات آن روزها را در کنار هم زنده کنیم.