فوبیاهایی که با پیشرفت تکنولوژی به‌وجود می‌آیند

همه‌ی ما از فوبیاها یا هراس‌های بسیار معمول، مانند ترس از ارتفاع یا عنکبوت‌ شنیده‌ایم؛ اما فوبیاهای عجیبی هم هستند که کمتری از آن‌ها باخبریم. فوبیا (Phobia) ترس شدید و پایداری است که زندگی عادی فرد را کاملا مختل می‌کند. ترس از ارتفاع یا عنکبوت‌ یا قرار‌گرفتن در مکانی تنگ و باریک از فوبیاهای رایج در بین مردم محسوب می‌شوند. ترس از زیرنظر‌بودن یا وحشت از‌دست‌دادن فرصت‌های استفاده از فناوری، فوبیاهایی منطقی هستند که با پیشرفت تکنولوژی و به‌صورت ناخود‌آگاه ایجاد می‌شوند.

با وجود تمام جذابیت‌هایی که اینترنت برایمان به‌وجود آورده است؛ از تماشای گیف‌‌ها و عکس‌های بامزه‌ی سگ‌و‌گربه گرفته تا خواندن توییت‌های خنده‌دار در شبکه‌های اجتماعی، استفاده از تکنولوژی ممکن است آزار‌دهنده نیز باشد.

در‌این‌میان، ممکن است برخی افراد بیشتر از دیگران آسیب ببینند و ترس از چیره‌شدن فناوری بر زندگی، آن‌قدر برایشان پررنگ شود که دیگر نتوانند به‌راحتی زندگی کنند و حتی ممکن است بدون آنکه نام فوبیایی را بدانند، دچارش شوند. در‌ادامه چند نمونه فوبیای منطقی را معرفی می‌کنیم که با پیشرفت تکنولوژی به‌وجود آمده‌اند.

نوموفوبیا به‌معنی ترس از جدایی از گوشی یا هراس از در‌دسترس‌نبودن آن یا ترس از تمام‌شدن باتری گوشی است. بعد از همه‌گیری استفاده از گوشی‌ها و شبکه‌های اجتماعی و استفاده‌ی مردم از این پلتفرم‌ها، اغلب مردم زمانی که به گوشی‌های خود دسترسی نداشتند، احساس نگرانی می‌کردند. در سال ۲۰۰۸ (۱۳۸۷)، مؤسسه‌ی تحقیقاتی YouGov اولین‌بار این عارضه را نوموفوبیا (NOMOPHOBIA: NO MObile PHone PhoBIA) نامید.

در آن زمان، اداره‌ی پست بریتانیا به‌کمک این مؤسسه تحقیقی روی ۲،۱۶۳ کاربر گوشی هوشمند در سرتاسر آن منطقه انجام داد تا میزان وابستگی آنان به گوشی‌های هوشمند را بسنجد. طبق نتایج به‌دست‌آمده از این تحقیق، ۵۳ درصد از این افراد هنگامی که تنها برای مدت کوتاهی به گوشی‌ خود دسترسی نداشتند، عصبی و مضطرب می‌شدند.

بعد از این نظرسنجی، مطالعات بسیاری درباره‌ی عارضه‌ی یادشده انجام شد که همگی حاکی از ارتباط مستقیم این فوبیا با مسائلی مانند افسردگی مزمن و اختلالات خواب و اعتماد‌به‌نفس کم بودند. بسیاری از جوانان با گوشی خود به حمام می‌روند و نوجوانان بسیاری نیز اعلام کرده‌اند که ترجیح می‌دهند انگشت کوچک خود را از دست دهند تا بدون گوشی بمانند. ترس از آنتن‌ندادن خط موبایل یا ترس از تمام‌شدن شارژ گوشی یا ترس از گم‌کردن آن جنبه‌های دیگری از نوموفوبیا به‌شمار می‌روند.

اسکوپوفوبیا (Scopophobia) یا اسکوپتوفوبیا (scoptophobia) یا اُفتالموفوبیا (ophthalmophobia) اختلالی است که در آن، فرد با دیده‌شدن در جمع یا زل‌زدن دیگران به او، مضطرب می‌شود.

در سال ۲۰۱۸ (۱۳۹۷)، مجله‌ای هندی نتیجه‌ی مطالعه‌‌ی موردی خود درباره‌ی اسکوپوفوبیا را منتشر کرد. این مطالعه ماجرای زنی ۵۴ ساله را بیان می‌کرد که وسواس فکری و نگرانی‌اش درباره‌ی حفظ حریم خصوصی دیجیتالی‌، او را به‌شدت آشفته کرده بود. این شخص بعد از خواندن گزارش‌هایی درباره‌ی اقدامات هکرها و فاش‌شدن اطلاعات شخصی افراد، سراسیمه و پریشان به دکتر مراجعه و نگرانی عمیقش را بابت امنیت خود مطرح کرد.

با اینکه چنین ترسی در همه‌ی افراد وجود دارد و کاملا رایج است، اسکوپوفوبیا باعث از‌هم‌پاشیده‌شدن زندگی این زن ۵۴ سال شد. او از باز‌کردن اینباکس و بررسی ایمیل‌هایش هراس داشت و به‌خاطر ترس از انجام فرایندهای آنلاین بانکی، دیگر نمی‌توانست صورت‌حساب‌هایش را آنلاین پرداخت کند. دکتر عارضه او را فوبیا از اینترنت نامید و در تشخیصش نوشت:

اگرچه حفظ امنیت باید امری جدی تلقی شود، وسواس فکری ناشی از آن می‌‌تواند به اجتناب از کار با کامپیوتر منجر شود.

این نام‌گذاری آن‌چنان مدنظر محققان حفظ حریم خصوصی دیجیتالی قرار نگرفت و آنان اصطلاح اسکوپوفوبیا به‌معنی ترس بیش‌از‌حد از خیره‌شدنِ دیگران را برای نام‌گذاری این عارضه انتخاب کردند.

رادیوفوبیا (Radiophobia) ترس مبالغه‌آمیز از قرارگرفتن در‌معرض امواج الکترومغناطیس و تأثیرپذیری منفی از آن‌ها است. با‌‌‌‌توجه‌‌‌‌‌به اینکه مقادیر زیادی اشعه برای سلامتی مضر و حتی کشنده است، قرار‌‌گرفتن در‌‌معرض این تشعشعات می‌تواند ترس فراوانی در انسان ایجاد کند. با شروع پاندمی کرونا، بسیاری از مردم تئوری‌های بی‌اساسی درباره‌ی ارتباط فناوری 5G با سرطان و کرونا مطرح کردند؛ اما این فوبیا و ترس از امواج رادیویی و تشعشعات به ده‌ها سال قبل برمی‌گردد.

اصطلاح رادیوفوبیا اولین‌بار در اوایل دهه‌ی ۱۹۰۰ و چند سال پس از استفاده پزشکان از اشعه‌ی ایکس روی بیماران استفاده شد. در اولین روز‌های رونمایی این فناوری، کارگران کارخانه‌ی تولید لوله‌های اشعه‌ایکس با قرار‌گرفتن در‌معرض تشعشعات دچار سوختگی شدند و حتی پزشکان به‌ناچار دست یکی از آن‌ها را قطع کردند. با‌‌توجه‌‌‌به این اتفاق‌ها، محتاط‌بودن در مواجهه با این دستگا‌ه‌های پزشکی، در آن زمان منطقی به‌نظر می‌رسید.

چند سال بعد، انفجار رآکتورهای هسته‌ای نیروگاه چرنوبیل روسیه اتفاق افتاد و آسیب‌های زیادی برای مردم به‌وجود آورد. در ابتدا، رادیوفوبیا فقط به ترس از پرتوهای هسته‌ای و امواج یونیزان اطلاق می‌شد؛ ولی با گذشت زمان و پیشرفت تکنولوژی، قرارگرفتن در‌معرض بی‌خطر‌ترین تشعشعات الکترومغناطیسی مانند امواج موبایل نیز برای برخی به فوبیا تبدیل شد؛ به‌طوری‌که در دنیای مدرن امروز نیز بسیاری از افراد هر پدیده‌ی غیرطبیعی در جامعه یا محیط‌زیست را به تشعشعات الکترومغناطیسی نسبت می‌دهند.

سایبرفوبیا (Cyberphobia) ترس از کار با کامپیوتر و ابزارهای الکترونیکی است و معمولا به‌دلیل تجربیات ناخوشایندی مانند هک‌شدن در افراد به‌وجود می‌آید. افرادی که به سایبرفوبیا دچار هستند، این ترس را به شکل‌های گوناگونی تجربه می‌کنند. برای مثال، برخی خیال می‌کنند که صلاحیت کافی برای کار با کامپیوتر‌ها را ندارند و برخی دیگر نگران این هستند که به‌واسطه‌ی پیشرفت کامپیوتر‌ها، شغلشان را از دست بدهند و برخی دیگر نیز از این می‌ترسند که کامپیوترها داده‌های شخصی‌شان را ضبط و از آن‌ها برای مقاصدی شوم استفاده کنند.

این افراد همیشه بهانه‌ای برای اجتناب از کار با کامپیوتر و ابزار الکترونیکی پیدا می‌کنند. ذکر این نکته نیز لازم است که سایبرفوبیا را می‌توان با یادگیری تدریجی فناوری‌های جدید درمان کرد.

تلفنوفوبیا (telephonophobia) بی‌میلی یا ترس از پاسخ‌دادن یا برقراری تماس تلفنی است. افراد دچار تلفنوفوبیا معمولا نگران این مسئله هستند که در تماس‌های تلفنی قضاوت شوند یا سخنی احمقانه به‌زبان بیاورند. این افراد معمولا تعاملات مستقیم و رو‌در‌رو را به برقراری تماس تلفنی ترجیح می‌دهند؛ چرا‌که در این نوع از تعاملات، می‌توانند به نشانه‌های غیرکلامی چهره‌ی طرف مقابل پی ببرند.

سلفیفوبیا (Selfiephobia) ترس از گرفتن سلفی است. واژه‌ی سلفی نخستین‌بار در سال ۲۰۰۲ (۱۳۸۱) و در استرالیا به‌کار رفت و به‌سرعت در جهان فراگیر شد؛ تا جایی که حتی در سال ۲۰۱۳ (۱۳۹۲) به‌عنوان واژه‌ی سال انتخاب شد.

این روزها سلفی‌ها به جزئی جدانشدنی از زندگی افراد و جمع‌های دوستانه تبدیل شده است و افراد بیشترِ این عکس‌ها را در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی به‌اشتراک می‌گذارند. افراد مبتلا به سلفیفوبیا همیشه نگران این مسئله هستند که چهره‌شان مناسب سلفی‌گرفتن نباشد و در عکس‌های سلفی‌ زیبا به‌نظر نرسند.

اکسپنسیوتکوفوبیا (Expensivetechophobia) ترس از پرداخت هزینه‌ای هنگفت برای فناوری گران‌قیمتی است که فرد اطلاعات کمی درباره‌اش دارد. مردد‌بودن درباره‌ی خریدن فناوری جدید امری طبیعی است؛ اما هراس غیرطبیعی درباره‌ی این موضوع را می‌توان به‌نحوی اکسپنسیوتکوفوبیا تلقی کرد.

نواینترنتفوبیا (Nointernetphobia) ترس از دسترسی‌نداشتن یا قطع‌شدن اینترنت است. امروزه، اغلب ما به‌محض وارد‌شدن به هتل یا رستوران یا حتی کافی‌شاپ، قبل از هر کاری رمز وای‌فای را درخواست می‌کنیم.

بسیاری از افراد در زمان قطعی اینترنت، نمی‌دانند روزشان را چگونه بگذرانند و این ترس گاهی آن‌قدر زندگی افراد را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد که تمام برنامه‌ریزی‌های روزانه‌شان را به‌گونه‌ای انجام می‌دهند که در مکان‌های مجهز به اینترنت وقت بگذرانند.

لورِموفوبیا (Loremophobia) ترس از گم‌کردن کنترل از راه دور تلویزیون است. امروزه، ریموت‌های زیادی برای دستگاه‌های مختلف اطراف ما وجود دارد که هرکدام با پیشرفت تکنولوژی روز‌به‌روز در ابعاد کوچک‌تری به بازار عرضه می‌شوند. ترس شدید از گم‌کردن ریموت تلویزیون و از‌دست‌دادن برنامه‌های دلخواه و اخبار در بین افراد به‌حدی رایج شده است که اصلاح لورِموفوبیا را به این ترس اطلاق می‌کنند.

در آخر به دو فوبیای جالب دیگر اشاره می‌کنیم که احتمالا اغلب ما به آن‌ها مبتلا هستیم:‌ درُسمارتویپیا (Drosmartoiphobia) یا ترس از انداختن گوشی در توالت و فُرماسپاسفوبیا (Formaspassphobia) یا ترس فراموش‌کردن رمزهای عبور.

در دنیای مدرن امروز، زندگی بدون فناوری مدرن عملا غیرممکن است؛ اما هم‌زمان افراد زیادی نیز به فوبیاهایی درباره‌ی استفاده از این فناوری‌ها دچار می‌شوند.

شما کاربران زومیت چه فوبیاهای دیگری را می‌شناسید که با پیشرفت تکنولوژی به‌وجود آمده‌اند؟ دیدگاهتان درباره فوبیا‌های مطرح‌شده در این مطلب چیست؟