جام جهانی فوتبال؛ در گرمای سوزان قطر، فناوری چگونه به داد کارگران رسید؟

نماد غیررسمی تیمی که مسئول پروژه‌های ساخت‌و‌ساز مربوط‌ به جام جهانی ۲۰۲۲ را برعهده دارد، مانکن مردی بدون چهره است که با نام مورف (Morph) شناخته می‌شود. مورف ماسک بالاکلاوا روی صورت و گردن کشیده است و چکمه‌ی کار به پا و لباسی به رنگ نارنجی بسیار روشن به تن دارد. لباس غیرمعمول مورف که یقه و سرآستین و کمربند آبی دارد، جدیدترین سلاح دوحه در نبرد مداوم قطر با گرما به‌حساب می‌آید.

در شهری که دمایش در تابستان معمولاً به فراتر از ۴۸ درجه‌ی سانتی‌گراد با رطوبت ۷۰ درصدی می‌رسد، خنک‌ماندن مزیتی چشمگیر محسوب می‌شود. با افزایش دمای هوا در سراسر دنیا به‌دلیل تغییرات اقلیمی، لباس‌هایی برای حفاظت از کارگران فعال در پروژه‌های ساخت‌و‌ساز جام جهانی ۲۰۲۲ قطر طراحی شده‌اند که احتمالاً سایر کارگران در نقاط دیگر دنیا نیز از آن‌ها استفاده خواهند کرد. طراحی این لباس‌های پیشرفته نتیجه‌ی فرارسیدن جام جهانی ۲۰۲۲ است؛ رویدادی ورزشی که بسیاری از منتقدان بارها برگزاری آن را غیرمنطقی دانستند.

کارگران حاضر در قطر غالباً از جنوب و جنوب‌شرق آسیا و آفریقا به این کشور رفته‌ و موظف‌اند در یکی از اقلیم‌های نامناسب روی کره‌ی زمین مشغول ساخت آسمان‌خراش، جاده، ورزشگاه و خط مترو شوند. این کارگران تجهیزات حفاظتی کمی داشتند؛ به‌همین‌دلیل، به‌شدت آسیب دیدند.

رسانه‌های بین‌المللی و سازمان‌های حقوق کار هرسال نام صدها نفر از کارگران مهاجر زخمی یا کشته‌شده را اعلام می‌کردند. بسیاری از این کارگرانِ بخت‌برگشته به‌دلیل گرمای بیش‌ازحد در سایت‌های ساخت‌و‌ساز در پروژه‌های متنوع سراسر قطر، آسیب دیده یا به کام مرگ فرستاده شده بودند.

به‌نوشته‌ی مجله‌ی تایم، از یک سو رسانه‌ها وزارت کار قطر را در مرکز توجه قرار داده بودند و از سوی دیگر فشار فیفا برای ممنوع‌کردن تمام کارهای ساخت‌و‌ساز فضای باز در گرم‌ترین زمان روز در طول تابستان، حفاظت از کارگران را افزایش داد.

کمیته‌ی عالی تحویل و میراث، نهاد مسئول برنامه‌ریزی و برگزاری جام جهانی قطر، شرایط را وارد مرحله‌ی جدیدی کرد. این کمیته برای دستیابی به جدیدترین نوآوری‌های تکنولوژیک با هدف خنک‌ماندن کارگران، فراخوان صادر کرد. در همان حین، مقام‌های قطری در گرم‌ترین زمان سال برای اتمام فرایند ساخت ورزشگاه‌ها عجله داشتند.

مطالعه‌ی جدیدی که نتایج آن در مجله‌ی علمی Communications Earth & Environment منتشر شده است، پیش‌بینی می‌کند تا سال ۲۰۵۰ امواج مرگ‌بار گرما به پدیده‌ی طبیعی رایج در بسیاری از نقاط دنیا تبدیل خواهد شد. با این اتفاق، کارگرانی که در فضاهای باز مشغول ساخت‌و‌ساز می‌شوند، بیش‌ازپیش در خطر خواهند بود.

قطر به‌عنوان یکی از کشورهای گرم دنیا تا حد زیادی می‌داند که امواج طاقت‌فرسای گرما چگونه‌اند. همین موضوع باعث شده است قطر به نوعی آزمایشگاه بی‌نقص برای آزمودن راهکارهای مربوط‌ به مقابله با گرما تبدیل شود.

محمود قطب، مدیر اجرایی واحد رفاه و حقوق کارِ کارگران در کمیته‌ی عالی تحویل و میراث قطر، می‌گوید هیچ‌یک از محصولات خنک‌کننده‌ی خارجی برای گرمای شدید این کشور جواب‌گو نبود. جلیقه‌های خنک‌کننده‌ای که با کیسه‌های یخ پر شده بودند، وزن بسیار زیادی داشتند و پارچه‌های فناوری‌محوری که برای گرمای کالیفرنیا طراحی شده بودند، در رطوبت زیاد قطر عملکرد مناسبی نداشتند و تجهیزات ورزشی پیشرفته به‌حدی محکم نبودند که بتوان از آن‌ها در سایت‌های ساخت‌و‌ساز استفاده کرد.

قطب می‌گوید: «متوجه شدیم که باید راهکاری نوآورانه ارائه دهیم؛ راهکاری که بتواند با ساخت‌و‌سازِ دشوار در قطر سازگار شود.» محمود قطب در سال ۲۰۱۷ از Techniche، شرکت بریتانیایی فعال در حوزه‌ی ساخت لباس‌های خنک‌کننده، درخواست همکاری کرد تا نوعی راهکار خنک‌کننده‌ی جدید به‌طورویژه برای شرایط قطر طراحی شود. Techniche با همکاری پژوهشگران دانشگاه حمد بن‌خلیفه در قطر، لباس ویژه‌ای تولید کرد که از بخش‌های مختلف تشکیل شده بود و به کارگران امکان می‌داد براساس نیاز خود از سیستم‌های خنک‌کننده‌ی مختلف استفاده کنند.

سرآستین،‌ یقه‌، جیب و پوشش مجاور کشاله‌ی ران را که با دقت زیاد طراحی شده‌اند، می‌توان پر از آب کرد تا در نقاطی از بدن که خون کمترین فاصله‌ی ممکن را با سطح پوست دارد، خنک شوند. بخش‌های آبی‌رنگ لباس مورف دقیقاً همان جاهای استراتژیک برای خنک‌کردن بدن هستند.

Techniche تاکنون چهار نسل از این لباس پیشرفته موسوم به StayQool را تولید کرده است که هریک از آن‌ها بهینه‌تر از نسل قبل است. ۵۵٬۰۰۰ دست از این لباس در بین کارگران پروژه‌های ساخت‌و‌ساز جام جهانی قطر توزیع شد و تحقیقات اولیه نشان داد که استفاده از این لباس باعث شده است دمای سطح پوست کارگران ۶ تا ۸ درجه‌ی سانتی‌گراد افت کند.

جیمز راسل، مدیرعامل واحد اروپا و خاورمیانه و استرالیای شرکت Techniche، می‌گوید StayQool در وهله‌ی اول با این هدف طراحی شده است که کارگران در دماهای زیاد حس راحتی بیشتری داشته باشند. به‌گفته‌ی راسل، این لباس با هدف افزایش ساعات کار طراحی نشده است. کارگران برای جلوگیری از تنش گرمایی در محیط‌هایی با دمای بسیار زیاد، همچنان لازم است به‌طورمرتب استراحت کنند و در اغلب مواقع آب بنوشند و تاحدممکن خودشان را در سایه نگه دارند.

کارگران فضای باز در قطر صرف‌نظر از لباسی که بر تن دارند، موظف‌اند به‌محض عبور دمای هوا از شاخص دمای حباب مرطوب (۳۲٫۱ درجه‌ی سانتی‌گراد) وسایل خود را زمین بگذارند و کار را متوقف کنند. این شاخص گرما و رطوبت و تشعشعات خورشیدی را برای ارزیابی بهتر آثار آن‌ها بر بدن انسان کنارهم قرار می‌دهد. کارگران قطر صرفاً زمانی می‌توانند به کار خود ادامه دهند که دما به زیر شاخص دمای حباب مرطوب برسد؛ البته به‌شرطی‌که ممنوعیت کار روزانه در تابستان اعمال نشده باشد.

درحال‌حاضر، قطر چند نمونه‌ی پیش‌تولید از لباس جدید را ساخته و گفته است که مدلی از StayQool با حسگرهای متنوع تابستان سال آینده از راه می‌رسد. به‌دنبال تجربه‌ی گرمای بی‌سابقه در تابستان اخیر، درخواست از شرکت Techniche برای تولید لباس‌های خنک‌کننده به‌شدت افزایش پیدا کرده است. جیمز راسل می‌گوید: «شرکت‌هایی با نیروی کار بسیار زیاد خواستار راهکاری برای مقابله با تنش گرمایی هستند. لباس‌های خنک‌کننده خیلی زود به صنعتی بسیار بزرگ تبدیل خواهند شد.»