عصر جدید ویندوز؛ آیا محبوب‌ترین سیستم‌عامل تاریخ دوباره تاریخ‌ساز می‌شود؟

مایکروسافت، یکی از اصیل‌ترین نمادهای فناوری است که رؤیای داشتن کامپیوتر در خانه را به واقعیت تبدیل کرد. این غول فناوری پس از گذر از مراحل مختلفی همچون ورود به دنیای آنلاین، مواجهه با رقبا و دولت‌ها، شکست‌های امنیتی، از دست دادن بازار موبایل و ورود به فضای ابری، اکنون در تلاش برای بازآفرینی دوباره‌ی ویندوز به‌عنوان اصلی‌ترین محصولش است.

مایکروسافت این‌بار برای آینده‌ی ویندوز، روی هوش مصنوعی شرط‌بندی کرده است و تلاش دارد تا جان تازه‌ای به آن ببخشد. این غول فناوری از سال ۱۹۸۵ که ویندوز نقش یک «محیط گرافیکی برای اجرای سیستم‌عامل MS-DOS» را داشت، تغییرات بسیاری را به خود دیده است.‌

مهم‌ترین این تغییرات، دستیابی به منابع مالی و مزیت‌های استراتژیک فراوانی ازجمله زیرساخت ابری و پلتفرم هوش مصنوعی گسترده‌ای است که ردموندی‌ها تا حدودی به لطف موفقیت‌های ویندوز در چهار دهه‌ی گذشته به دست آورده‌اند.

بااین‌حال، مایکروسافت در زمینه‌های دیگر با چالش‌های بزرگی دست‌وپنجه نرم می‌کند. توجه شرکت‌ها در توسعه‌ی نرم‌افزار به سمت گوشی‌های هوشمند، فضای ابری و وب تغییر کرده است و مایکروسافت با وجود سال‌ها تلاش برای ورود به عرصه‌های جدید مانند موبایل و هدست‌های واقعیت ترکیبی، هنوز بخش اصلی کسب‌وکار ویندوز را بر کامپیوترهای دسکتاپ و لپ‌تاپ‌ها متمرکز نگه داشته است. از سویی دیگر در حضور پلتفرم‌های بزرگی چون اندروید، iOS، کروم، AWS و متا، هنوز روشن نیست که اپلیکیشن‌های پیشرفته‌ی هوش مصنوعی در نهایت از کدام پلتفرم سر برخواهند آورد.

مایکروسافت با همکاری تولیدکنندگان تراشه و سازندگان کامپیوتر، در حال زمینه‌سازی برای عصر جدید ویندوز است. این شرکت با افزودن یک تراشه‌ی قدرتمند جدید به‌نام واحد پردازش عصبی (NPU) به CPU و GPU، امکان اجرای مستقیم برنامه‌های پیشرفته‌ی هوش مصنوعی روی دستگاه را فراهم می‌کند.

سلطه‌ی گسترده‌ی ویندوز بر بازار باعث تمایز آن از دیگر رقبا شده است. درحال‌حاضر، سهم جهانی مایکروسافت از بازار کامپیوترهای دسکتاپ حدود ۷۰ درصد است، که با وجود کاهش ۳۰‌ درصدی طی ده سال اخیر، هنوز هم برتری چشمگیری بر مک‌اواس و لینوکس دارد. این حضور ماندگار نتیجه‌ی تصمیمی است که ۵۰ سال پیش گرفته شد. بیل گیتس و پل آلن، بنیان‌گذاران مایکروسافت، تصمیم گرفتند که به‌جای تولید سخت‌افزار، بر ساخت نرم‌افزار برای طیف گسترده‌ای از کاربران تمرکز کنند. 

پاوان داولوری، نایب‌رئیس مایکروسافت در بخش ویندوز و دستگاه‌ها، در مصاحبه‌ی اخیر خود گفته است: «ویندوز محصولی در مقیاس جهانی است و بیش از یک میلیارد نفر از آن استفاده می‌کنند. قدرت عظیم ویندوز در اکوسیستم آن است؛ یعنی توسعه‌دهندگان نرم‌افزاری که روی این پلتفرم کار می‌کنند، شرکای سخت‌افزاری که آن را امکان‌پذیر می‌سازند و تنوع دستگاه‌ها، برنامه‌ها و تجربه‌هایی که حاصل این همکاری است.» داولوری می‌گوید مایکروسافت قصد دارد از این سلطه در راستای هوش مصنوعی بهره ببرد تا ویندوز را به تجربه‌ای شخصی‌تر از قبل تبدیل کند.

مایکروسافت در سال‌های نخست فعالیتش می‌کوشید تا نسخه‌ای یکسان از نرم‌افزار خود را در اختیار تمامی کاربرانش قرار دهد؛ اما امروزه با هوش مصنوعی، رویکردی متضاد با آن دوران را دنبال می‌کند.

استیون باتیچ، از مهندسان ارشد مایکروسافت و رهبر باسابقه‌ی گروه علوم کاربردی این شرکت که مسئول توسعه‌ی نسل‌های آینده‌ی فناوری است، توضیحاتی در این مورد داده است. او باور دارد که مسیر کنونی مایکروسافت از کامپایل یک‌باره‌ی کد برای میلیون‌ها نفر، به کامپایل شخصی کد برای هر کاربر رسیده است. او این تحول را بسیار گسترده و شگفت‌انگیز توصیف می‌کند.

مرور تاریخچه‌ی ویندوز، موجی از احساسات نوستالژیک را در کاربران برمی‌انگیزد. شنیدن صدای آشنای راه‌اندازی و خاموش شدن این سیستم‌عامل برای بسیاری، همچون بازخوانی خاطراتی از گذشته است. البته تاریخچه‌ی ویندوز، شوخی و میم‌های به‌یادماندنی زیادی هم دارد. یکی از نمونه‌های آن، تیتر مقاله‌ای قدیمی مربوط به سال ۲۰۰۸ با این مضمون بود: «مردی موفق شد سرانجام ویندوز ویستا را به پرینتر متصل کند.» این تیتر که در زمان انتشارش توجه بسیاری را به خود جلب کرد، یادآور چالش‌هایی است که کاربران ویندوز در آن دوران با آن‌ها دست‌وپنجه نرم می‌کردند.

با نگاهی به گذشته‌ی ویندوز، برخی از بخش‌های این سیستم‌عامل، در مقایسه با وضعیت کنونی آن بسیار ابتدایی به نظر می‌رسند. در نخستین نامه‌ی سالانه‌ی مایکروسافت به سهام‌داران در سال ۱۹۸۶، بیل گیتس و جان شرلی، رئیس و مدیر عملیاتی شرکت، از عرضه‌ی ویندوز ۱٫۰ به‌عنوان یکی از نقاط عطف این شرکت یاد کردند و اشاره داشتند که بیش از ۵۰۰ توسعه‌دهنده‌ی نرم‌افزار در حال آماده‌سازی برنامه‌هایی برای این سیستم‌عامل نوپا بودند. در آن زمان، این تنها نشانه‌ای کوچک از موج عظیم نرم‌افزارهای جانبی بود که در آینده برای ویندوز ساخته شدند.

عکاس: Andrew Fluegelman / PC World

گیتس و شرلی در همان نامه به سهام‌داران هشدار دادند که حاشیه‌ی سود ۲۰ درصدی شرکت احتمالاً کاهش خواهد یافت؛ چرا که مایکروسافت سرمایه‌گذاری‌های سنگینی در بخش تحقیق و توسعه انجام داده بود؛ اما پیش‌بینی محافظه‌کارانه‌ی آن‌ها اشتباه از آب درآمد. رشد سریع ویندوز و آفیس به همراه تأثیر تصاعدی بازار نرم‌افزار باعث شد که در سال مالی ۲۰۰۰، این غول فناوری با سود خالص بیش از ۹٫۴ میلیارد دلار و درآمدی نزدیک به ۲۳ میلیارد دلار، حاشیه‌ی سودی بیش از ۴۰ درصد را تجربه کند. امروز، تقریباً ۲۵ سال از آن دوران می‌گذرد و مایکروسافت در سال مالی ۲۰۲۴ به سودی بیش از ۸۸ میلیارد دلار و درآمدی بالغ بر ۲۴۵ میلیارد دلار دست یافت، که حاشیه‌ی سود ۳۶ درصدی را نشان می‌دهد.

داستان تحول ویندوز آنقدر پر فراز و نشیب بوده که کتاب‌های متعددی درباره‌ی آن نوشته شده است. شنیدن اسم رمزهای داخلی مایکروسافت برای نسخه‌های مختلف ویندوز از جمله Cairo، Whistler، Longhorn و دیگر پروژه‌ها هنوز هم واکنش‌هایی از سر تحسین یا ناامیدی را در مهندسان و متخصصانی که آن دوران را تجربه کرده‌اند، برمی‌انگیزد. ویندوز پس از معرفی اولیه در سال ۱۹۸۵ ابتدا چالش‌هایی در جلب توجه کاربران داشت، اما با انتشار ویندوز ۳٫۰ در سال ۱۹۹۰ و تصمیم مایکروسافت برای پایان دادن به همکاری با IBM در پروژه‌ی OS/2، نخستین نشانه‌های موفقیت نمایان شد.

استیون سینوفسکی که در دوران فعالیتش در مایکروسافت به‌عنوان دستیار فنی بیل گیتس، مدیر تیم آفیس و سپس مدیر پروژه‌ی ویندوز فعالیت کرده است، در کتاب و وب‌سایت خود اشاره می‌کند که نسخه‌های مختلف ویندوز از نظر کیفیت، همانند فیلم‌های پیشتازان فضا، به‌طور متناوب در نوسان بوده‌اند و بر همین اساس، ویندوز ۹۵ یک موفقیت سینمایی تمام‌عیار محسوب می‌شد.

برد سیلوربرگ که در سال ۱۹۹۰ به مایکروسافت پیوست و رهبری توسعه‌ی ویندوز را در یک دهه‌ی بعدی بر عهده داشت، آن دوران را چنین توصیف می‌کند: «دیدن اینکه همه‌ی این ایده‌ها چگونه کنار هم جمع شده و سیستم‌ عامل گرافیکی را به جریان اصلی فناوری وارد کرده بودند، بی‌نهایت هیجان‌انگیز و رضایت‌بخش بود. ما دنیا را تغییر داده بودیم.»

در پشت صحنه، توسعه‌ی ویندوز ۳۲ بیتی Windows NT و رابط برنامه‌نویسی Win32 API در دهه‌ی ۱۹۹۰، زمینه را برای تثبیت و یکپارچه‌سازی این پلتفرم در بین کسب‌وکارها، توسعه‌دهندگان و کاربران عمومی فراهم کرد. این روند در نهایت به عرضه‌ی ویندوز XP بر پایه‌ی هسته‌ی NT در سال ۲۰۰۱ منجر شد. در سال‌های بعدی، روند تکامل ویندوز با نوسان‌های متعددی همراه بود.

ویندوز ویستا در سال ۲۰۰۷ شکست خورد، اما ویندوز ۷ در سال ۲۰۰۹ توانست جایگاه این سیستم‌عامل را احیا کند. ویندوز ۸ در سال ۲۰۱۲ تلاشی بود برای تمرکز بر تبلت‌ها، در حالی که ویندوز ۱۰ در سال ۲۰۱۵ مجدداً بر کامپیوترهای دسکتاپ و لپ‌تاپ‌ها متمرکز شد. سپس، ویندوز ۱۱ و ویندوز ۳۶۵ در سال ۲۰۲۱ مقدمه‌ای برای گذار به فضای ابری و ورود گسترده‌ی هوش مصنوعی کوپایلت شد.

ویندوز در کنار این تحولات با چالش‌هایی چون پرونده‌های حقوقی مرتبط با قوانین ضدانحصار و مجموعه‌ای از رویدادهای مهم امنیت سایبری ازجمله اختلال جهانی سیستم‌های ویندوزی به‌دلیل به‌روزرسانی معیوب شرکت CrowdStrike نیز مواجه شد. جایگاه ویندوز در مایکروسافت در طی این مسیر، کم‌رنگ‌تر از قبل شده است. درآمد این بخش در سال‌های اخیر ثابت مانده است؛ در حالی که سایر بخش‌های شرکت از جمله مایکروسافت ۳۶۵ و خدمات ابری آژور به سرعت رشد کرده‌ و تبدیل به ارکان اصلی درآمدزایی ردموندی‌ها شده‌اند.

پس از تصاحب ۶۹ میلیارد دلاری اکتیویژن بلیزارد، بخش ایکس‌باکس مایکروسافت توانست اوایل سال ۲۰۲۳ از لحاظ درآمدی از ویندوز پیشی بگیرد. در سال مالی ۲۰۲۴، ویندوز برای اولین بار کمتر از ۱۰ درصد درآمد کل مایکروسافت را به خود اختصاص داد. تری مایرسون که از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۸ رهبری بخش ویندوز را بر عهده داشت، در این رابطه می‌گوید: «احساس می‌کنم ویندوز جایگاه خود را در جامعه حفظ کرده است؛ جایگاهی که سخت به‌دست آمده و بسیار حیاتی است. این امر حاصل تلاش افراد بسیاری است. آرزو داریم که این نقش در جامعه بیش از پیش گسترش یابد.»

مایکروسافت تمرکزش را روی هوش مصنوعی و کامپیوترهایی که ما را بفهمند، گذاشته است. این تحول با NPU آغاز می‌شود. این فناوری ابتدا در گوشی‌های موبایل و در زمینه‌ی عکاسی محاسباتی توسعه یافت. با پیشرفت گوشی‌ها، محدودیت‌های مربوط به اپتیک و حسگرها موجب شد که سازندگان برای ارتقای کیفیت تصاویر ناچار به استفاده از توان محاسباتی بیشتر شوند که خود نیاز به توسعه‌ی یک تراشه‌ی ویژه داشت. ردموندی‌ها هنگامی که مشغول همکاری با کوالکام بودند تا خط تولید سرفیس خود را از پردازنده‌های اینتل به پردازنده‌های مبتنی بر آرم تغییر دهند، متوجه شدند که NPU می‌تواند دنیای جدیدی را به روی ویندوز باز کند.

ساتیا نادلا در جریان معرفی کامپیوترهای کوپایلت پلاس، به یاد دوران رونمایی از ویندوز ۹۵ دقیقاً در همان نقطه‌ی ۳۰ سال پیش صحبت کرد و گفت: «اگر به گذشته‌های دور و تولد کامپیوترهای مدرن در ۷۰ سال پیش نگاه کنید، همواره هدف این بوده است که کامپیوترهایی بسازیم که ما را بفهمند، نه اینکه ما مجبور باشیم آن‌ها را درک کنیم. احساس می‌کنم به آن نقطه‌ی واقعی از پیشرفت نزدیک شده‌ایم.»

یکی از ویژگی‌های کوپایلت پلاس، ویژگی جنجالی ویندوز Recall بود که با ذخیره‌کردن اسکرین‌شات‌های مداوم، یک تایم‌لاین از فعالیت‌های کاربر در محیط ویندوز خلق می‌کند. این ویژگی درحال‌حاضر، به‌دلیل دغدغه‌های حریم شخصی و امنیت، به صورت عمومی در دسترس نیست. مایکروسافت در تلاش است تا با رفع نگرانی‌ها و بهبودهای لازم، این قابلیت را در آینده‌ای نامشخص مجدداً معرفی کند.

داولوری می‌گوید مایکروسافت به بازخوردهای کاربران درباره‌ی نگرانی‌های امنیتی و حریم خصوصی Recall توجه کرده و براساس طرح ابتکاری «آینده‌ی امن»، مجموعه‌ای از اصلاحات را در آن اعمال کرده است. برای مثال این قابلیت به‌جای فعال‌سازی پیش‌فرض، به‌صورت اختیاری فعال می‌شود. او می‌گوید: «ما تازه در ابتدای مسیر توسعه‌ی محصولات و قابلیت‌های هوش مصنوعی هستیم.» او وعده می‌دهد که مایکروسافت به روند «گوش دادن، یادگیری، بهبود و اصلاح» خود ادامه خواهد داد.

Microsoft

ویندوز علاوه بر Recall ویژگی‌های دیگری همچون تولید تصاویر با هوش مصنوعی و ترجمه‌ی هم‌زمان برای مکالمات به زبان‌های مختلف دارد که همگی با استفاده از NPU کار می‌کنند. این قابلیت‌ها شاید جالب باشند، اما برخلاف ویندوز ۹۵، آنقدر برای کاربران قانع‌‌کننده نیستند که آن‌ها را برای خرید کامپیوترهای جدید کوپایلت‌پلاس ترغیب کند.

پل تاروت، تحلیلگر کهنه‌کار و نویسنده‌ی Windows Weekly در این‌باره می‌گوید: «بیشتر ویژگی‌هایی که تاکنون از هوش مصنوعی دیده‌ایم، چندان چشمگیر نبوده‌اند و هنوز معلوم نیست چه چیزی می‌تواند بیشترین تأثیر را در آینده‌ی ویندوز داشته باشد. شما به‌عنوان کاربر باید همواره  بپرسید: «خب، این چه سودی برای من دارد؟» مشکل اصلی هوش مصنوعی این است که هنوز یک اپلیکیشن همگانی ندارد. بله ابزارهای کوچک و کاربردی زیادی با آن ساخته شده، اما هیچ‌کدام به‌طور گسترده برای همه‌ی کاربران سودمند نیستند.»

سیلوربرگ نیز معتقد است که شباهت‌های روشنی بین وضعیت کنونی هوش مصنوعی و رویکرد مایکروسافت در ادغام اینترنت با ویندوز در دهه‌ی ۱۹۹۰ وجود دارد. او می‌گوید اگرچه اینترنت اکسپلورر تبدیل به تیتر اخبار آن زمان شده بود، اما موضوع فراتر از یک مرورگر بود. 

به گفته‌ی او، امروز نگاه مایکروسافت به هوش مصنوعی این است که «بخشی بنیادین از همه‌چیز باشد، نه صرفاً قابلیتی محدود در یک چت‌بات.» او همچنین به این احتمال اشاره می‌کند که توسعه‌دهندگان دیگر بتوانند نسل کاملاً جدیدی از برنامه‌هایی با قابلیت‌های غیرمنتظره بسازند. او می‌گوید: «تنها زمانی می‌فهمید که واقعاً با یک چیز قدرتمند و هیجان‌انگیز روبه‌رو هستید که از آن استفاده‌هایی بشود که حتی مخترعانش هم پیش‌بینی نکرده بودند. این اتفاق برای اینترنت و پی‌سی‌ها رخ داد. حالا نوبت هوش مصنوعی است.»

شاید اگر زمانی تحلیل‌های هوش مصنوعی در لحظه روی کامپیوترهای ما انجام شوند و دیگر نیازی به بارگذاری آن‌ها در فضای ابری نداشته باشیم، بتوان گفت هوش مصنوعی سرانجام تبدیل به ابزاری همگانی شده است.