انتشار غیر قانونی میلیون ها مقاله علمی در اینترنت توسط محقق روسی
مقاله‌های علمی به سرقت رفته در وب‌سایتی با نام Sci-Hub منتشر شده‌اند و باوجود دستور دادگاه به تعطیلی آن در پی شکایت الزویر (یکی از بزرگترین ناشران مقاله‌های علمی در جهان)، محقق روس منتشر کننده‌ی این مقاله‌ها، از پذیرفتن رای دادگاه سر باز می‌زند.
این وبسایت که به نوعی «پایریت بی» دنیای علم به شمار می‌رود، در سال ۲۰۱۱ توسط الکساندرا الباکیان، دانشمند عصب شناس، تاسیس شد و از آن زمان تا به حال به طور پیوسته بر شهرتش اضافه شده است؛ بطوری که روزانه صدها هزار مقاله‌ی علمی از آن دانلود می‌شود. اواخر سال گذشته، دادگاهی در نیویورک رای به بستن سایت داد که با مقاومت الباکیان روبرو شد. این اتفاق باعث شده است تا بحث جالبی بر سر این موضوع راه بیفتد که علم واقعاً متعلق به چه کسی است.
الباکیان سال گذشته در مصاحبه با وبسایت تورنت فریک گفته بود:
پرداخت بیش از ۳۲ دلار برای هر مقاله، هنگامی که قرار است بین صدها مقاله به دنبال موضوعی بگرید که شاید در انتها اصلاً آن را پیدا نکنید، دیوانه‌وار است. هر کسی صرف نظر از میزان درآمد باید دسترسی آزاد به دانش داشته باشد و این کار به نظر من کاملاً قانونی است.
حرکت الباکیان چیزی شبیه حرکت رابین هود است، با این تفاوت که در این مورد تنها فقرا نیستند که از دسترسی به مقاله‌های علمی محروم هستند. هزینه‌ی اشتراک ژورنال‌های علمی به قدری زیاد شده است که حتی دانشگاه‌هایی مانند هاروارد و کورنل هم اعتراف کرده‌اند که دیگر نمی‌توانند از پس مخارج سنگین آن بر بیایند. در همین راستا گروهی ۱۵ هزار نفری از محققان، متعهد شده‌اند تا الزویر را به دلیل حق اشتراک بالا تحریم کنند.
البته نباید نقش مثبت ناشران ژورنال‌های علمی را نیز فراموش کرد. آن‌ها با معرفی سیستم داوری همتا (Peer Review) باعث شده‌اند تا محققان تحقیقات با کیفیت‌تری داشته باشند. همچنین قبل از ورود اینترنت، این ژورنال‌های علمی بودند که نقش بسیار مهمی در گسترش دانش ایفا می‌کردند.
اما در سال‌های اخیر افراد زیادی این سوال را مطرح کرده‌اند که آیا این ناشران هنوز هم به توسعه‌ی علم کمک می‌کنند یا باعث جلوگیری از پیشرفت آن می‌شوند. بعضی ناشران با گرفتن مقداری پول از محققان، مقاله‌های آن‌ها را حتی بدون داوری و ویرایش هم منتشر می‌کنند.
الباکیان در نامه‌ای سرگشاده به قاضی دادگاه نیویورک نوشته است:
بعضی محققان برای اینکه شناخته شوند و موقعیت خوب شغلی به دست بیاورند بسیار تحت فشار این هستند که حتماً در چنین ژورنال‌هایی مقاله به چاپ برسانند.
اینجا است که Sci-Hub وارد می‌شود! این سایت در حقیقت در دو مرحله عمل می‌کند. اول از همه، هنگامی که یک مقاله را جستجو کنید، Sci-Hub سعی می‌کند بلافاصله آن را از دیتابیس سایت مشابه غیرقانونی LibGen دانلود کند. اگر این روش جواب ندهد، Sci-Hub با استفاده از مجموعه‌ای از رمزهای عبوری که توسط محققان سرتاسر دنیا به صورت ناشناش به این سایت اهدا شده است، به پایگاه‌های ژورنال‌های علمی دسترسی پیدا می‌کند.
این به معنای آن است که Sci-Hub می‌تواند به صورت آنی به هر مقاله‌ای که توسط ناشران بزرگی مانند جی‌استور، اشپرینگر، سیج و الزویر منتشر شده باشد، دسترسی پیدا کرده و آن را در اختیار شما قرار دهد. سایت، سپس یک نسخه‌ی کپی از مقاله را به LibGen می‌فرستد تا دیتابیس مقاله‌های دزدی آن را غنی‌تر کند.
این سیستم بسیار مبتکرانه است. سیمون اوکسنهام از وبسایت Big Think آن را این‌گونه توضیح می‌دهد:
به طرز شگفت انگیزی، شبکه‌ای ساخته شده است که از هر دانشگاه یا نهاد دولتی در هر کجای دنیا دسترسی بیشتری به علم دارد. Sci-Hub دسترسی به مجموعه‌ی بی‌پایانی از دانشگاه‌ها را فراهم می‌کند. این وبسایت به معنای واقعی کلمه دنیایی از دانش است.
چنین چیزی برای ما کاربران جالب است، اما مسلماً ناشران را بسیار خشمگین کرده است. سال گذشته به دستور دادگاهی در نیویورک، دامنه‌ی سایت Sci-Hub غیر قابل دسترس شد؛ اما الباکیان با تغییر آدرس سایت توانست اقدامات دادگاه را بی اثر کند. همچنین الزویر به دلیل آنچه «خسارت غیر قابل جبران» می‌نامد از این سایت شکایت کرده است. پرونده‌ای که پیش‌بینی می‌شود درصورت پیروزی چیزی حدود ۷۵۰ تا ۱۵۰۰۰۰ دلار به ازای هر مقاله برای الزویر به همراه داشته باشد. حتی بر اساس کمترین برآوردها، مجموع مبلغ غرامت به میلیون‌ها دلار خواهد رسید.
اما الباکیان نه تنها از موضع خود کوتاه نمی‌آید، بلکه ادعا می‌کند این مدل کسب و کار الزویر است که غیر قانونی است. او با اشاره به ماده ۲۷ اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر سازمان ملل متحد می‌گوید:
به نظر من مدل تجارت خود الزویر غیرقانونی است. طبق اعلامیه‌ی حقوق بشر، "هر کسی حق دارد تا آزادانه در زندگی فرهنگی جامعه مشارکت داشته باشد، از هنر لذت برده و پیشرفت‌های علمی و مزایای آن را به اشتراک بگذارد."علاوه بر آن، شرایط انتشارات علمی با صنعت فیلم و موسیقی متفاوت است. در حالت دوم استفاده‌ی غیر قانونی از اثر به سازنده‌ی آن لطمه می‌زند در حالی که مقاله‌های وبسایت الزویر توسط نویسندگانی نوشته می‌شود که هیچ پولی بابت خریداری شدن مقاله‌های‌شان از الزویر دریافت نمی‌کنند. این کاملاً با صنعت فیلم و موسیقی که در آن سازندگان بابت فروش هر قطعه‌ی موسیقی یا فیلم مقداری پول دریافت می‌کنند متفاوت است.
الباکیان امیدوار است تا طرح دعوی در دادگاه موجب روشن شدن بسیاری از مسائل برای جامعه‌ی علمی شود. او می‌گوید:
اگر الزویر موفق شود تا جلوی پروژه‌ی ما را بگیرد یا ما را مجبور به کوچ به دارک‌نت کند، این نشان خواهد داد که به نظر الزویر عموم مردم حق دسترسی به دانش را ندارند. ما باید در برابر الزویر و دیگر ناشران پیروز شویم و نشان دهیم کاری که این شرکت‌های تجاری انجام می‌دهند از پایه غلط است.
از آنجا که الباکیان در روسیه مستقر است و هیچگونه دارایی در امریکا ندارد، تا حدی در امنیت به سر می‌برد. حتی اگر الزویر پیروز هم شود، گرفتن خسارت از الباکیان برای آن‌ها بسیار دشوار خواهد بود.
در هر صورت، در این موضوع شکی نیست که دنیا بیشتر از هر چیزی به دانش نیاز دارد و برای همین امیدواریم الباکیان در راه خود موفق باشد. وبسایت Sci-Hub در زمان نگارش این متن همچنان پابرجا است و می‌توان با مراجعه به آن به انبوهی از مقالات علمی دسترسی داشت.
نظرات