بیوگرافی ژول ورن؛ مردی جلوتر از زمانه‌ خویش

 ژول گابریل ورن (Jules Verne)، نویسنده‌، شاعر و نمایشنامه‌نویس قرن نوزدهم بود. او بیشتر شهرت خود را مدیون رمان‌های علمی، تخیلی و پیشگویی‌های جذابش از آینده بود. ورن را می‌توان یکی از پرافتخارترین و پیشتازترین نویسندگان علمی تخیلی قرن نوزدهم دانست که پیشگویی‌های او در فاصله‌ی دست‌کم صدسال به حقیقت پیوستند. ژول ورن را «پدر داستان‌های علمی‌ تخیلی» لقب داده‌اند؛ او سال‌ها قبل از شکوفایی نوآوری و فناوری، کتاب‌های متعددی را در این زمینه نوشته است.

ژول ورن بیش از چهل رمان دارد که از مشهورترین آن‌ها می‌توان به سفر به مرکز زمین (۱۸۶۴)، از زمین تا کره‌ی ماه (۱۸۶۸)، بیست هزار فرسنگ زیر دریا (۱۸۷۱)، دور دنیا در هشتاد روز (۱۸۷۳) و جزیره‌ی اسرارآمیز (۱۸۷۵) اشاره کرد. اگرچه ورن در سال ۱۹۰۵ درگذشت، انتشار آثار او تا پس از مرگش نیز ادامه یافتند و رتبه‌ی دوم بیشترین ترجمه‌ی آثار در سراسر جهان را به خود اختصاص داد. تاکنون آثار ژول ورن منبع الهام بسیاری از نویسنده‌ها، هنرمندان و رسانه‌ها بوده است و تأثیر زیادی روی جنبش‌های آوانگارد و سورئالیسم قرن بیستم داشته است.

تولد و تحصیل

ژول ورن در تاریخ ۸ فوریه‌ی ۱۸۲۸ در نانت، یکی از شهرهای شلوغ و بندری فرانسه به دنیا آمد. کشتی‌ها و قایق‌هایی که در بندرگاه رفت و آمد می‌کردند، قوه‌ی تخیل ورن و حس ماجراجویی او را برمی‌انگیختند. پدر ژول، پیر ورن، وکیلی اهل پروون و مادرش سوفل آلوت دی لا فوی، زنی از خانواده‌ی قایق‌رانان بود. ژول ورن در سال ۱۸۳۴، در سن ۶ سالگی به مدرسه‌ی شبانه‌ی روزی در نانت فرستاده شد.

معلم ژول ورن، مم سامبین، بیوه‌ی ملوانی دریایی بود که به مدت ۳۰ سال ناپدید شده بود؛ او داستان شوهرش را برای دانش‌آموزان تعریف می‌کرد و امیدوار بود روزی مانند رابینسون کروزو از جزیره‌ی بهشتی خود بازگردد. این داستان روی ورن تأثیر زیادی گذاشت به طوری که الهام بخش او در رمان‌هایی مثل جزیره‌ی اسرارآمیز (۱۸۷۴)، دومین سرزمین پدری (۱۹۰۰) و مدرسه‌ی رابینسون‌ها (۱۸۸۲) شد.

ورن در سال ۱۸۳۶ به اکول سن استانسیلاس، مدرسه‌ای کاتولیک متناسب با ذائقه‌ی پدر خود رفت؛ و به سرعت برتری خود را در دروسی مانند حفظیات، جغرافیا، زبان یونانی، زبان لاتین و آوازخوانی ثابت کرد. در همان سال پدر ورن، خانه‌ای تابستانی در دهکده‌ی چانتاری خریده بود که روی رودخانه‌ی لویر قرار داشت. ورن در مجموعه‌ای با عنوان «خاطرات کودکی و جوانی» (۱۸۹۰) درباره‌ی علاقه‌ی شدید خود به رودخانه و قایق‌ها سخن می‌گوید.

ورن در سن نوزده سالگی، مجذوب نویسندگی به روش ویکتور هوگو شد و نویسندگی به این سبک را با رمان یک کشیش در ۱۸۳۹ آغاز کرد. با این حال پدر ورن، او را برای تحصیل در رشته‌ی حقوق به پاریس فرستاد زیرا می‌خواست پسرش دنباله‌روی راه او در وکالت باشد؛ اما ورن جوان که عاشق ادبیات به‌ویژه تئاتر بود در کنار تحصیل در رشته‌ی حقوق به نوشتن نمایش‌نامه هم می‌پرداخت. از او داستان‌های کوتاه و رساله‌های علمی متعددی در مجله‌ی Musess des familles به چاپ رسیده است. ورن قبل از شروع به کار جدی نویسندگی، برای امرار معاش به کارگزاری مشغول بود. در طول این دوره نویسندگی، انجام پژوهش در کتابخانه‌ی ملی و رویاپردازی برای سبک جدیدی از رمان را آغاز کرد.

شهر بندری نانت در دوران زندگی ژول ورن

آغاز راهی جدی

ژول ورن در سال ۱۸۶۲ با پیر ژول هتزل ملاقات کرد. هتزل با انتشار رمان پنج هفته در بالن (۱۸۶۳) اولین رمان از مجموعه‌ی سفرهای شگفت‌انگیز موافقت کرد. این رمان به یکی از پرفروش‌ترین رمان‌ها در سراسر جهان تبدیل شد و به قرارداد بلندمدت ورن و هتزل برای نوشتن مجموعه رمان‌های علمی تخیلی انجامید. در نتیجه ورن شغل خود در بازار سهام را رها کرد و به نویسنده‌‌ای تمام وقت تبدیل شد. همکاری بلند مدتی که بیش از ۴۰ سال دوام آورد و نتیجه‌ی آن ۶۰ اثر از مجموعه‌ی سفرهای شگفت‌انگیز بود.

آثار ژول ورن را می‌توان به سه بخش تقسیم کرد. اولین گروه آثار از ۱۸۶۲ تا ۱۸۸۶ را می‌توان دوره‌ی مثبت‌اندیشی او نامید. در رمان پاریس در قرن بیستم: ۱۹۹۴ توسط هتزل در سال ۱۸۶۳، باعث شد ورن درس‌های زیادی برای خلق رمان‌های جدید خود بگیرد و تا دو دهه‌ پس از آن آثار ماندگار و پرفروشی ازجمله سفر به مرکز زمین (۱۸۶۳، توسعه‌یافته در ۱۸۶۷)، در مدار ماه (۱۸۷۰)، بیست هزار فرسنگ زیر دریا (۱۸۷۰) و دور دنیا در هشتاد روز (۱۸۷۳) را از خود به‌جای بگذارد. ورن در این سال‌ها با خانواده‌ی خود در آمیان (شهری در شمال فرانسه) زندگی می‌کرد؛ و سفر کوتاهی هم به نیویورک و همچنین آبشار نیاگارا داشت. در این دوره ورن به تعداد زیادی از کشورهای اروپایی سفر کرد و در اقتباس‌های متعدد تئاتر از رمان خود همکاری کرد و به شهرت جهانی دست یافت.

سومین و آخرین دوران روایت ژول ورن از ۱۹۰۵ تا ۱۹۱۹ است. در این دوره آثار ورن پس از اعمال تغییراتی توسط پسر او، میشل منتشر شدند. این مجموعه، شامل آتش‌فشان طلایی (۱۹۰۶)، آژانس مسافرتی تامسون (۱۹۰۷)، شکار شهاب (۱۹۰۸)، خلبان دانوب (۱۹۰۸)، بازماندگان جاناتان (۱۹۰۹)، راز ویلهام استوریتز (۱۹۱۰)، دیروز و فردا، مجموعه داستانی کوتاه (۱۹۱۰) و مأموریت بارساک (۱۹۱۹) است.

جلد اولین نسخه‌های کتاب‌های ژول ورن

قدرت پیشگویی آینده

ژول ورن در مجموعه رمان‌های خود به فناوری‌هایی اشاره دارد که در زمان او اختراع نشده بودند یا از کارهایی سخن می‌گوید که بشر موفق به انجام آن‌ها تا آن زمان نشده بود. بسیاری از پیشگویی‌های ژول ورن درباره‌ی فناوری‌های آینده امروز به حقیقت پیوسته‌اند. به همین دلیل لقب مردی جلوتر از زمانه‌ی خود، شایسته‌ی او است.

۱.  زیردریایی: ژول ورن در کتاب بیست هزار فرسنگ زیر دریا، زیردریایی ناتیلوس را معرف می‌کند. کاپیتان نمو، ناخدای این زیردریایی است. قبل از اختراع زیردریایی در دنیا، ژول ورن به توصیف این وسیله‌ی نقلیه‌ی طویل و استوانه‌ای در کتاب خود می‌پردازد. توصیف ژول ورن از زیردریایی ناتیلوس به‌قدری دقیق است که برخی امکانات و فناوری‌های آن را می‌توان در زیردریایی‌های کنونی پیدا کرد. ناتیلوس مجهز به کابین اصلی، دستگاه‌های کنترلی، اتاق غذاخوری و یک بارومتر است.

۲. هلیکوپتر: ژول ورن بارها به توصیف انواع هواپیماها در داستان‌های خود پرداخته است؛ اما این توصیف‌ها در رمان «روبر فاتح» شکل دقیق‌تری به خود می‌گیرند. شخصیت اصلی این داستان، ماشینی را می‌سازد که با موتورهای پروانه‌ای کنترل می‌شود. این دستگاه را می‌توان طرحی اولیه از هلیکوپترها در نظر گرفت که در آسمان داستان‌های ژول ورن به پرواز درمی‌آمدند.

۳. رسانه و اخبار: ژول ورن در کتابی به نام «در سال ۲۸۸۹» می‌نویسد: «به‌ جای چاپ اخبار، تاریخچه‌ی زمین با مشترکین سخن می‌گوید که شامل گفتگوهای جذاب با سیاستمدارها، دانشمندان و گزارشگرها درباره‌ی اخبار روز است.» این پیشگویی دقیقا همان اتفاقی است که در رسانه‌های مدرن رخ می‌دهد.

۴. بادبان خورشیدی: اگر رمان «از زمین به ماه» اثر ژول ورن را خوانده باشید احساس می‌کنید ژول ورن سفرهای فضایی کنونی را توصیف کرده است. ژول ورن علاوه بر ایده‌‌ی لباس‌های فضایی زمانی را توصیف می‌کند که انسان از کشتی‌های خورشیدی برای اکتشافات فضایی استفاده کند. به عقیده‌ی دانشمندان مدرن، ورن مطالعه‌ی زیادی درباره‌ی اتفاق‌های اطراف خود داشت و با افراد زیادی درباره‌ی دنیای پیرامون صحبت می‌کرد.

توصیف‌ها و پیشگویی‌های ژول ورن که به حقیقت تبدیل شدند

 ۵. فرود بر ماه: ژول ورن در رمان «از زمین تا کره‌ی ماه» سفر به قمر زمین را توصیف می‌کند. در آن زمان این ایده ذهن بسیاری از دانشمندان را به چالش گرفت و ژول ورن به مرجعی برای فرهنگ علمی تخیلی تبدیل شد. در سال ۱۹۰۲ جورج میلیس کارگردان از این ایده برای ساخت یکی از اولین فیلم‌های علمی تخیلی و فضایی استفاده کرد.

ژول ورن در رمانی دیگر به نام «در مدار ماه» قدم را فراتر می‌گذارد و به شرح ماجراجویی قهرمان‌های داستان روی کره‌ی ماه می‌پردازد. گرچه روش‌های ژول ورن در این دو رمان از دقت علمی چندان بالایی برخوردار نبودند، اما تخیلات ورن تقریبا صد سال بعد یکی از مهم‌ترین گام‌های بشر را شکل داد: قدم گذاشتن اولین انسان‌ها روی سطح ماه.

۶. ماژول قمری: علاوه بر فرود و ماجراجویی روی ماه، ژول ورن حتی از ساخت ماژول‌های قمری هم خبر داده بود. او در رمان «از زمین تا کره‌ی ماه»، اشیایی به نام پرتابه را توصیف می‌کند که قابلیت پرتاب مسافران و ارسال آن‌ها به ماه را دارد. پرتابه‌ها، کپسول‌های قیف مانندی هستند که نیروی کافی برای مبارزه با جاذبه را دارند.

۷. تبلیغات در آسمان: ژول ورن از تمام اشیای پیرامون خود الهام می‌گرفت. تبلیغات یکی از آن‌ها بود. ورن در کتاب «در سال ۲۸۸۹»، تبلیغات هوایی را توصیف می‌کند که امروزه با عنوان نوشته‌های آسمانی شناخته می‌شوند. او در این رمان می‌نویسد: «همه می‌توانند تبلیغات بزرگی را ببینند که از ابرها منعکس می‌شوند. به‌قدری بزرگ که جمعیت کل شهرها یا کشورها می‌توانند آن را ببینند.»

۸. ویدئو کنفرانس: ژول ورن ایده‌ی ارتباط از راه دور را در کتاب «در سال ۲۸۸۹» با وسیله‌ای به نام فون تله فوتو را توصیف می‌کند که هم‌ارز با فناوری کنونی ویدئو کنفرانس است. او می‌نویسد فون تله فوتو امکان انتقال تصاویر از طریق آینه‌های حساس متصل به سیم را فراهم می‌کنند.

 ۹. تیزر (سلاح برقی): ژول ورن به تمام اشیای کوچک و بزرگ در محیط اطراف خود دقت می‌کرد. گرچه علاقه‌ی اصلی او وسایل نقلیه بودند اما سلاح‌ها را نیز فراموش نمی‌کرد. او در رمان بیست‌ هزار فرسنگ زیر دریا، ایده‌ی تفنگی با ولتاژ بالا را ارائه می‌دهد. این دستگاه به تیزر یا سلاح برقی کنونی شباهت زیادی دارد. ورن در ادامه می‌نویسد: گلوله‌های این تفنگ، گلوله‌های عادی نیستند بلکه مجهز به پوشش کوچک شیشه‌ای هستند... او در ادامه می‌گوید: «در این گلوله‌ها برق نوسان بالایی دارد. با کمترین ضربه تخلیه می‌شود و هر جانداری هرچقدر هم قوی باشد، کشته خواهد شد.»

۱۰. بالون فضاپیما: ژول ورن در رمان از کره‌ی زمین تا ماه، فرود فضاپیما روی اقیانوس و شناورشدن آن را به تصویر می‌کشد.

حقایقی درباره‌ی داستان‌های ژول ورن

برخلاف تصور بسیاری از خوانندگان که کتاب‌های مشهور ژول ورن را به‌صورت داستان‌های مجزا می‌شناسند، رمان‌های ماجراجویانه‌ی او بخشی از مجموعه رمان سفرهای شگفت‌انگیز هستند. در اوایل دهه‌ی ۱۸۶۰ ژول ورن با ناشر خود پیر ژول هتزل ملاقات می‌کند. هتزل در انتشار اولین رمان ژول ورن با عنوان پنج هفته در بالن به او کمک می‌کند. این رمان آغازی برای مجموعه‌‌ی سفرهای شگفت‌انگیز بود. مجموعه‌ای از ده‌ها کتاب که توسط ورن نوشته شد و توسط هتزل منتشر شد.

آثار ژول ورن همچنین زمینه‌ساز ظهور استیمپانک شدند و تأثیر شدیدی بر این سبک گذاشتند. استیمپانک ژانری برگرفته از فناوری صنعتی قرن نوزدهم است. بعضی از شخصیت‌های ورن به‌ویژه ماشین‌های تخیلی در داستان‌ها او در آثار برجسته‌ی استیمپانک ظاهر شده‌اند. برای مثال برنامه‌ی تلویزیونی راز ماجراجویی‌های ژول ورن به بررسی تجربه‌ی اشیای ژول ورن می‌پردازد یا شخصیت کاپیتان نمو از رمان بیست هزار فرسنگ زیر دریا به شخصیتی در مجموعه کتاب‌های کمیک انجمن نجیب‌زادگان شگفت‌انگیز تبدیل می‌شود.

گرچه مخاطبین ژول ورن، صرفا افراد بزرگ‌سال بودند اما بسیاری از ناشران انگلیسی زبان، رمان‌های او را به زبان ساده برای نوجوانان ترجمه کردند. بسیاری از مترجم‌ها به ساده‌سازی داستان‌های او پرداختند، بسیاری از متون سنگین را از کارهای او حذف کردند و در بعضی نمونه‌ها به خلاصه‌سازی گفتگوها پرداختند. حتی در بعضی موارد خطاهایی مثل اندازه‌گیری‌ها و تبدیل واحدهای غلط را در ترجمه وارد کردند.

آثار ژول ورن، الهام‌بخش سبک استیم‌پانک شدند که برگرفته از فناوری قرن نوزدهم میلادی است.

 زندگی شخصی و مرگ

زندگی شخصی ژول ورن هم مانند زندگی کاری او پر از ماجراجویی‌های مختلف بوده است. ژول ورن در نوجوانی عاشق دخترعموی خود کارولین ترونسون شد که تقریبا یک سال و نیم از او بزرگ‌تر بود. از آنجا که ژول ورن علاقه‌ی زیادی به نمایشنامه و ادبیات داشت، اشعاری را برای معشوق خود کارولین می‌نوشت. متأسفانه ترونسون احساسات پسرعموی کوچک‌تر خود را نپذیرفت و در بیست سالگی با مردی که بیست سال از او بزرگ‌تر بود ازدواج کرد و ژول ورن را دل شکسته رها کرد.

ژول ورن پس از مدتی اقامت در پاریس دوباره به نانت بازگشت و در آنجا عاشق زنی به نام رز هرمین آرنود شد و اشعاری هم در وصف او نوشت؛ اما والدین آن دختر با ازدواج آن‌ها مخالفت کردند و او را به عقد شخص دیگری درآوردند. به‌این‌ترتیب شکست مجدد عاطفی، ژول ورن را وارد مرحله‌ای جدید از افسردگی کرد. در نهایت ژول ورن در سال ۱۸۵۷ با زنی به نام هونورین دی ویان مورل، بیوه‌ای ۲۶ ساله با دو کودک ازدواج کرد و صاحب فرزندی به نام میشل شد.

ورن در دوران جوانی از مشکلات عدیده‌ی سلامتی از جمله ورم روده و حملات عجیب فلج چهره رنج می‌برد که بعدها عامل آن عفونت گوش تشخیص داده شد. تمام این مشکلات مانع از ورود ورن به ارتش فرانسه شدند. با وجود تمام مراقبت‌های پزشکی ورن توانست به نویسندگی ادامه دهد.

ورن به دلیل علاقه‌ی زیاد به سفر و ماجراجویی پس از موفقیت اولین کتاب‌های خود اقدام به خرید کشتی کوچکی کرد. با افزایش شهرت و انتشار تعداد بیشتری از کتاب‌ها، موقعیت مالی او هم به مراتب بهتر شد و کشتی‌های بهتر و بزرگ‌تری خرید. متأسفانه میشل، پسر ورن به دلیل بدرفتاری و سبک زندگی بد، رابطه‌ی خوبی با پدرش نداشت و این دو همواره دور از یکدیگر بودند تا اینکه در اواخر عمر ژول ورن، کمی رابطه‌ی آن‌ها بهبود یافت.

ژول ورن و همسرش

ژول ورن در سال ۱۸۸۶، مورد حمله‌ی سو‌‌ء‌قصد برادرزاده‌ی خود قرار گرفت که مبتلا به بیماری ذهنی بود. تیر به پای او اصابت کرد و او مجبور شد نیمه فلج به زندگی خود ادامه دهد. ژول ورن بر اساس سوابق گذشته در وکالت، در سال ۱۸۸۸ به‌عنوان مستشار آمیان (شهری در فرانسه) انتخاب شد. او به مدت ۱۵ سال در این سمت باقی ماند. تا اینکه در سال ۱۹۰۵، بر اثر بیماری قند، جان خود را از دست داد و در گورستان همان شهر به خاک سپرده شد.

با اینکه ژول ورن در سال ۱۹۰۵ درگذشت اما دست‌نویس‌ها و آثار متعددی از او به جای ماندند که تا سال‌ها پس از مرگ او منتشر شدند. بسیاری از آثار او توسط پسرش میشل جمع‌آوری و ویرایش شدند. گرچه پژوهشگرهای مدرن با مقایسه‌ی دست‌نویس‌های اصلی ورن با نسخه‌های منتشرشده پس از مرگ او متوجه شدند تغییرات میشل روی رمان‌های ورن بسیار فراتر از ویرایشی ساده بوده‌اند. میشل به بازنویسی کامل برخی رمان‌ها پرداخت، برخی شخصیت‌ها را تغییر داده بود مجموعه‌ای از شخصیت‌های تخیلی را به داستان‌ها اضافه کرده بود و با این کار سبک آثار را به ملودرام نزدیک کرده بود. برخی از منتقدان، این آثار را آلوده تلفی می‌کنند و برخی دیگر آن را بخشی مشروع از مشارکت پدر و پسر می‌دانند. همچنان بحث‌ها بر سر این دست آثار ادامه دارد.

میراث

آثار ژول ورن تأثیر شگفت‌انگیزی بر نویسندگان علمی و ادبی پس از او گذاشتند؛ از جمله نویسندگانی که تحت تأثیر ژول ورن بودند می‌توان به این موارد اشاره کرد: مارسل امه، رولان بارت، رنه بارژاول، میشل بوتور، بلز ساندرار، پل کلودل، ژان کوکتو، فرانسوا موریاک، رمون روسل، کلاد روی، خولیو کورتاسار، آنتوان سن اگزوپری و ژان پل سارتر. دانشمندانی که تحت تأثیر آثار ژول ورن به تحقیق و پژوهش پرداختند عبارتند از: ریچارد برد، یوری گاگارین، سیمون لیک، هربرت لیاتی، گولیلمو مارکونی، فریتیوف نانسن، کنستانتین ساکلفسکی، ورنر فون براون و جک پارسونز.

آثار ژول ورن همچنین الهام‌بخش‌ بیش از سی اثر سینمایی و سریال‌های متعدد تلویزیونی بوده‌اند که بیشتر برگرفته از رمان‌های مشهور بیست هزار فرسنگ زیر دریا، سفر به مرکز زمین، سفر به ماه، دره‌ی اژدها، میشل استروگف و سفر به دور دنیا در هشتاد روز هستند.

ژول ورن با نفوذ به دنیای ادبیات، فیلم و فراتر از آن علم و فناوری، میراثی را برای نسل‌های پس از خود از جمله دانشمندان، سرمایه‌گذارها و پژوهشگرها به جای گذاشت. نیروی دریایی ایالات متحده در سال ۱۹۵۴، اولین زیردریایی سوخت هسته‌ای جهان، ناتیلوس را راه‌اندازی کرد که نام آن برگرفته از زیردریایی ناتیلوس در رمان بیست هزار فرسنگ زیردریا است. به مدت بیش از ۱۳۰ سال، ماجراجویانی مثل نلی بلی (۱۸۹۰)، وایلی پست (۱۹۳۳) و استیو فوست (۲۰۰۵) با الهام از فیلیس فاگ، قهرمان رمان دور دنیا در هشتاد روز، رکورد سفر به دور دنیا را شکستند. ورن و مجموعه‌ی کتاب‌های سفرهای شگفت‌انگیز او نشان می‌دهند قوه‌ی تخیل انسان تا کجا می‌تواند پیش برود و روزی به حقیقت تبدیل شود.

جایزه‌ی ژول ورن

در سال ۱۹۹۲ ژان کریستوف ژافر و فردریک دیودون، دو بنیان‌گذار فستیوال ژول ورن، جایزه‌ی ژول ورن برای دستاوردهای سینمایی، محیطی و اکتشافی در نظر گرفتند. این جوایز که توسط سازمان ماجراجویان ژول ورن سازمان‌دهی می‌شوند هر سال در مراسمی رسمی به برندگان اعطا می‌شوند.