نگاهی به ورزشگاه موقت در جام جهانی ۲۰۲۲ قطر

جام جهانی به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین رویدادهای ورزشی، جمعیت عظیمی را هر چهار سال یک‌ بار در کشوری خاص گردهم می‌آورد. کشورهای میزبان نیز برای این رویداد برنامه‌ریزی‌های گسترده‌ای انجام می‌دهند؛ از ساخت ورزشگاه‌های مدرن و به‌روز گرفته تا توسعه زیرساخت‌های شهری و حمل‌ونقل عمومی و حتی فروشگاه‌ها و مراکز خرید. دراین‌میان، ممکن است ساخت ورزشگاهی جدید که تنها بازی‌های جام‌جهانی را پوشش دهد، چندان امری منطقی نباشد. بگذارید موضوع را طور دیگری شرح دهیم.

در سال ۱۹۷۳، بازی‌های المپیک تابستانی در شهر مونترال کانادا برگزار شد که در آن، این کشور ورزشگاه المپیک مونترال را با هزینه‌ای نزدیک به ۱ میلیارد دلار (به‌طور‌دقیق ۷۷۰ میلیون دلار کانادا) احداث کرد. هزینه‌های ساخت ورزشگاه به‌حدی زیاد بود که به سوددهی رسیدن آن بیش از ۳ دهه به‌طول انجامید. همچنین، هزینه تعمیر و نگه‌داری ورزشگاه المپیک مونترال به‌علاوه هزینه‌های توسعه و تعویض سقف آن تا سال ۲۰۱۵ نزدیک به ۱٫۵ میلیارد دلار برآورد شده است.

تحمیل هزینه‌های سنگینی در این ابعاد و حتی بیشتر در سالیان مختلف به کشورهای میزبان رویدادهای بزرگ ورزشی باعث شد مهندسان به‌ فکر ساخت بنایی باشند که پس از اتمام رویداد از هم باز شود و به‌بیان بهتر، بتوان قطعات ورزشگاه را جدا و دوباره برای منظور دیگری استفاده کرد.

به سال ۲۰۲۲ می‌آییم. قطر برای برگزاری جام جهانی و میزبانی از بازی‌ها، ۷ ورزشگاه، یک فرودگاه، بیش از ۱۰۰ هتل ساخته و سیستم مترو خود را ارتقا داده است. قطر حتی تصمیم گرفته است تا در اطراف ورزشگاه بازی پایانی مسابقات جام جهانی ۲۰۲۲، شهری کامل بنا کند. باوجوداین، دراین‌میان ورزشگاهی با نام Stadium 974 وجود دارد که نامش به تعداد کانتینرهای استفاده شده در آن و کد بین‌المللی کشور قطر اشاره می‌کند.

ابتدا بهتر است کمی درباره امکانات ورزشگاه صحبت کنیم. ورزشگاه ۴۰ هزار نفری ۹۷۴ در زمینی به مساحت ۴۵۰ هزار مترمربع در دوحه و فاصله‌ای اندک از خلیج فارس ساخته و در ۳۰ نوامبر ۲۰۲۱ نیز با بازی دو تیم امارات متحده عربی و سوریه افتتاح شده است. نمای بیرونی ورزشگاه را کانتینرهایی تشکیل داده‌اند که برای حمل مصالح ساخت همین ورزشگاه به‌کار گرفته شده بودند.

استفاده از کانتینر به‌نوعی معرّف صنعت دریایی قطر و فعالیت طولانی این کشور در حمل‌و‌نقل دریایی به‌شمار می‌رود. برخی از این کانتینرها شامل قسمت‌هایی از ورزشگاه مانند سرویس بهداشتی و غرفه‌های خوراکی می‌شوند و برای ساخت پله‌ها نیز استفاده شده‌اند. ورزشگاه ۹۷۴ یکی از ۸ ورزشگاهی خواهد بود که در جام جهانی ۲۰۲۲، پذیرای ۳۲ تیم ملی در ۶۴ مسابقه خواهند شد.

دلیل متفاوت‌بودن ورزشگاه ۹۷۴ استفاده از مصالح ساخت بازیافتی یا بازیافت‌شدنی است. طبق اعلام کمیته عالی جام جهانی فوتبال قطر، سازمان GSAS که سیستمی واحد برای ارزیابی بناهای در خاورمیانه و آفریقای‌شمالی ارائه می‌کند، به ورزشگاه ۹۷۴ گواهی ۵ ستاره در‌زمینه طراحی و ساخت داده است. GSAS رسماً ازطرف فیفا مأمور شده است تا میزان تأثیرگذاری ورزشگاه‌های جام جهانی قطر بر محیط‌زیست را ارزیابی کند.

حتی فولاد به‌کاررفته در ورزشگاه به‌طورکامل بازیافت‌شدنی خواهد بود. علاوه‌براین، پس از اتمام بازی‌های جام جهانی در ماه دسامبر، ورزشگاه به‌طور‌کامل برچیده و بازیافت خواهد شد. گفته می‌شود که پس از برچیده‌شدن ورزشگاه، قطعات به اروگوئه منتقل خواهند شد تا به ساخت یکی از ورزشگاه‌های جام جهانی ۲۰۳۰ کمک کنند. زینا خلیل حج، عضو ارشد ۳۵۰، سازمانی جهانی مبارزه با بحران آب‌و‌هوا، در‌این‌‌باره می‌گوید:

به ورزشگاه‌های بزرگی که در سراسر جهان ساخته شده‌اند، نگاهی بیندازید. پس از اتمام بازی‌ها، دیگر کسی از آن‌ها استفاده نمی‌کند؛ به‌همین‌دلیل، نقدهای فراوانی به آن‌ها وارد می‌شود. بااین‌حال، این پروژه [ورزشگاه ۹۷۴] پروژه خوبی است. قطعاً استفاده از چنین ایده‌هایی کاربردی خواهد بود.

به‌باور زینا، استفاده از ایده‌هایی مشابه باعث می‌شود تا کشوری مانند قطر که درحال‌حاضر بزرگ‌ترین تولیدکننده سرانه CO2 در ازای هر نفر در جهان شناخته می‌شود، به‌طور هوشمندانه‌ای خود را به‌عنوان کشوری پاک معرفی کند و در مسیر سبزتر‌شدن قدم بردارد:

قرارگرفتن در چنین جایگاهی بدین‌معنی نیست که باید تمام مشکلات ناشی از انتشار گازهای گلخانه‌ای در زمین را به گردن قطر بیندازیم؛ بلکه این کشور باید بداند که به‌عنوان کشوری غنی و ثروتمند، وظیفه دارد تا با تغییر الگوی داخلی‌اش، به‌سمت سبزتر‌شدن حرکت کنند.

بنابراین، قطر با‌‌‌توجه‌‌‌‌‌به جایگاه و تأثیر فعلی‌اش بر جهان‌، می‌تواند به نمادی برای گام‌برداشتن به‌سوی کاهش گازهای گلخانه‌ای تبدیل شود و دیگر کشورهای توانمند با تکنولوژی‌های پیشرفته‌تر را به این سمت سوق دهد. نکته‌ دیگر اینکه با رونق ساخت سازه‌های موقت، می‌توان به کشورهای فقیرتر با فناوری‌های محدودتر نیز یاری رساند.

برای مثال، دوباره به ورزشگاه ۹۷۴ رجوع می‌کنیم. همان‌طورکه گفتیم، این ورزشگاه پس از برچیده‌شدن به کشور اروگوئه منتقل خواهد شد؛ درنتیجه، اروگوئه می‌تواند با هزینه‌ای به‌مراتب کمتر، ورزشگاهی مناسب برای جام جهانی آماده کند. این اتفاق اقتصاد کشور یادشده را متحمل هزینه‌های کمتری خواهد کرد و به‌دنبال آن، هزینه‌های تعمیر و نگه‌داری ورزشگاه‌های بلااستفاده نیز به‌طور‌کامل حذف خواهد شد.

افزون‌براین، ورزشگاه ۹۷۴ تنها ورزشگاه در جام جهانی قطر بدون نیاز به سیستم خنک‌کننده خواهد بود. طراحان ورزشگاه با تعبیه فاصله‌ای خاص میان صندلی‌ها، گردش هوای طبیعی میان افراد را برقرار می‌کنند. قرار‌گرفتن بنا در‌کنار دریا و استفاده از هوای خنک اطراف آن، به کارآمدتر‌شدن این سیستم کمک شایان ذکری می‌کند.

بیایید موضوع ساخت ورزشگاه یا به‌طور‌کلی سازه‌ای موقت را از دیدگاه دیگری بررسی کنیم. آیا ساخت ورزشگاه آن‌هم تنها برای برگزاری چند رویداد ورزشی کار درستی است؟ فیلیپ سومر، مدیر سازمانی غیردولتی در آلمان موسوم به Umwelthilfe می‌گوید:

آیا قطر واقعاً به ساخت ورزشگاه جدید نیاز دارد؟ آیا نمی‌توان بازی‌ها را در ورزشگاه‌هایی برگزار کرد که درحال‌حاضر در این کشور قرار دارند و از‌قبل ساخته شده‌اند‌؟ با اینکه ازهم جداکردن قطعات و کمک به ساخت ورزشگاهی دیگر در جای دیگری از جهان ایده جالبی به‌نظر می‌رسد، در وهله اول سازه‌ای جدید را باید با دلایل محکم‌تری بسازم تا از تولید گازهای گلخانه‌ای بیشتر جلوگیری شود.

به‌گفته مقام‌های قطری، این کشور قصد دارد تا گازهای گلخانه‌ای تولید‌شده در خلال توسعه شهرها و زیرساخت‌ها برای بازی‌های جام جهانی را با کاشت یک‌میلیون درخت «جبران» کند. باوجوداین به‌باور سومر، این کار فقط «شست‌وشویی سبز» خواهد بود و تأثیری اساسی بر روند کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای نخواهد گذاشت.

سومر معتقد است قطر می‌توانست انرژی موردنیاز خنک‌سازی ۷ ورزشگاه جام جهانی را ازطریق انرژی‌های تجدیدپذیر مانند باد و انرژی خورشیدی تأمین کند؛ اما همچنان از سوخت‌های فسیلی برای انجام این کار استفاده می‌کند.

پس از شیوع همه‌گیری ویروس کووید۱۹ و قرنطینه شهرها، شرکت‌ها نیز به‌دلیل نبود نیروی کافی با کاهش تولید روبه‌رو شدند. به‌دنبال این اتفاق، کشتی‌هایی که روزانه در حال حمل کالاها و محصولات به نقاط مختلف جهان بودند، کاهش پیدا کردند و کانتینرهای حمل‌و‌نقل به بنادر منتقل شدند.

پس از بازگشت نسبی جهان به وضعیت عادی، کشور چین بسیار زودتر از آمریکای‌شمالی و اروپا تولیدات خود را بازیابی کرد؛ اما سریعاً با مشکل کمبود کانتینر مواجه شد؛ چراکه روند کُندتر در اروپا و آمریکا باعث شد تا بنادر در این قسمت‌های جهان مملو از کانتینرهای خالی شوند!

در حین ساخت ورزشگاه ۹۷۴، بسیاری از منتقدان به مشکل کمبود کانتینر اشاره کرده‌اند و به‌باور آنان، در چنین شرایطی که سیستم حمل‌و‌نقل جهانی با کمبود کانتینر مواجه است، ساخت ورزشگاهی با این تعداد کانتینر چندان منطقی نیست و باعث دامن‌زدن به مشکلات می‌شود.

ورزشگاه ۹۷۴ قطر نقطه آغازی برای ساخت سازه‌های موقت به‌شمار می‌رود. پیش‌از‌این نیز، ازجانب ارتش‌ها و سازمان‌های کمک مردمی مانند هلال‌احمر و صلیب‌سرخ سازه‌های موقتی را در مواقع اضطراری شاهد بودیم؛ اما برای رویدادی مانند جام جهانی که همواره کشورها را به ساخت سازه‌هایی مجلل و کامل سوق می‌دهد، استفاده از سازه‌های موقت اتفاقی بی‌سابقه بود.

همواره کاستی‌هایی برای «اولین»ها وجود دارد که رفته‌رفته با برداشته‌شدن موانع و پیشرفت فناوری مرتفع می‌شوند. ازاین‌رو، انتظار می‌رود تا تعداد ورزشگاه‌های موقت در رویدادهای جام جهانی آینده افزایش پیدا کند و به روشی برای کاهش هزینه‌های کشور میزبان و صدالبته حفظ محیط‌زیست و کاهش گازهای گلخانه‌ای تبدیل شود.