آیا گیاهان آپارتمانی می‌توانند هوای خانه را تصفیه کنند؟

بیشتر مردم متوجه میزان آلاینده‌های موجود در هوای خانه نیستند؛ جایی که معمولا اکثرا زمان خود را در آنجا می‌گذرانند؛ به‌عنوان مثال، بیشتر محصولاتی که برای تمیز‌کردن منزل، مدارس و محل کار خود از آن‌ها استفاده‌ می‌کنیم، سمومی نامرئی را به هوای اطراف ما اضافه می‌کنند.

بی‌بی‌سی به‌نقل از آن هیکس، متخصص ریه کودکان در دانشگاه آلبرتا می‌نویسد: «طراوت و تازگی، بویی ندارد. اگر می‌توانید آن را بو بکشید، یعنی یک ماده‌ی شیمیایی در هوا وجود دارد که وارد بینی شما می‌شود؛ بنابراین تمام این‌ها به‌معنای آلودگی هوا است؛ چه بوی خوبی داشته باشد، چه بوی بد. آلودگی هوای داخل ساختمان بسیار زیاد و مرزهای آن نسبتا ناشناخته است؛ زیرا حتی هویت آلودگی‌های موجود در خانه‌ی کناری همسایه من هم از آلودگی‌های خانه‌ی خود من متفاوت هستند.»

آلودگی هوا در مکان‌های سرپوشیده، موضوعی بسیار پیچیده محسوب می‌شود که نظارت کمی روی آن وجود دارد و اغلب نیز خارج از کنترل فردی است؛ به‌عنوان مثال، ترافیک جاده‌ای دی‌اکسید نیتروژن تولید می‌کند؛ درحالی‌که رطوبت و مسائل ساختاری در ساختمان‌ها می‌تواند منجر به ایجاد کپک شود.

تصفیه‌کننده‌های هوا که فیلترهای ریزگرد با بازده بالایی دارند (HEPA) می‌توانند کمک‌کننده باشند؛ اما هزینه‌ی اولیه و انرژی مصرفی این تصفیه‌کننده‌ها ممکن است برای برخی از خانواده‌ها سنگین باشد. این موضوع، گیاهان آپارتمانی را به گزینه‌هایی منفعل و ارزان برای تمیزکردن هوا تبدیل می‌کنند. برگ‌های گیاهان، دی‌اکسید کربن و سایر آلاینده‌های هوا را جذب می‌کنند؛ سپس این آلاینده‌ها، در فرایندهای مختلف گیاهان مورد استفاده قرار می‌گیرند یا تجزیه می‌شوند.

اگر به سراغ گیاهان برای دفع آلودگی هوای درون خانه برویم، اجتماع میکروارگانیسم‌ها و محیط رشد (مانند خاک یا کمپوست) که براساس برخی از مطالعات، بیشتر از خود گیاهان کار جذب آلاینده‌ها را انجام می‌دهد، اهمیت دارند.

مطالعه‌ی تاثیرگذار ناسا در سال ۱۹۸۹ نشان داد که گیاهان آپارتمانی می‌توانند فرمالدهید و سایر ترکیبات آلی فرار (VOCs) را از هوا حذف کنند؛ البته این مطالعه برای شرایط حاکم بر دنیای واقعی، کاربردی نداشت. درواقع براساس این مطالعه، برای کاهش معنی‌دار VOCs در خانه، به یک جنگل سرپوشیده نیاز داریم.

تیجانا بلانوسا، رئیس انجمن سلطنتی باغبانی و یکی از محققان دانشگاه ریدینگ در این زمینه می‌گوید: «برای تاثیر قابل‌اندازه‌گیری گیاهان آپارتمانی بر حذف VOCs و بسیاری از گازهای دیگر، شما به تعداد بسیار زیادی گیاه، در محیطی بسیار روشن نیاز دارید.» به‌گفته‌ی بلانوسا، برای حذف دی‌اکسید کربن از فضای اتاق نیز تعداد قابل‌توجهی گیاه لازم دارید تا اثرات قابل‌توجهی را مشاهده کنید.

با توجه به نکته‌های اشاره‌شده، سوال این است که آیا افزایش مقیاس جواب می‌دهد و می‌توان از این طریق به نتایج موردنظر رسید؟

برخی از محققان (ازجمله بلانوسا) از ایده‌ی دیوارهای سبز فعال یا زنده‌ای استفاده کردند که می‌توانند گیاهان بسیار بیشتری را در یک محیط متمرکز کنند. این دیوارها به‌دلیل امکان جابه‌جایی هوا درون آن‌ها، عملکرد موثرتری در تصفیه‌ی هوا دارند.

بلانوسا درخصوص شیوه‌ی عملکرد دیوارهای سبز معتقد است که در این روش، هوای اتاق از طریق سیستم ریشه به‌سمت بالا هل داده می‌شود؛ بالاتر از سطحی که به‌صورت طبیعی و درصورت استفاده از گیاهان آپارتمانی در گلدان‌های عادی اتفاق می‌افتد. بااین‌وجود نصب و نگهداری از این دیوارهای سبز کار پرهزینه‌ای است؛ بنابراین مردم به استفاده از گیاهان آپارتمانی ادامه می‌دهند.

در سال ۲۰۱۵ پس از جابه‌جایی شرکت مشاور کندال به دفتر فعلی خود در لندن، کارکنان این مجموعه یکی از اتاق‌های جلسه را که با نام «آزمایشگاه سبز» شناخته می‌شود، با گیاهان آپارتمانی پوشاندند. هدف از این‌کار، نظارت و ثبت تاثیر گیاهان بر کیفیت هوای داخل اتاق عنوان شد؛ اما مراقبت از تمام این گیاهان، کار چالش‌برانگیزی بود.

علاوه‌بر چالش‌های نگهداری از گیاهان، مشخص شد که آن‌ها به‌اندازه‌ی سیستم‌های تهویه‌‌ی مکانیکی و تصفیه‌ی هوا روی کیفیت هوای اتاق تاثیر‌گذار نیستند. درحال‌حاضر در این اتاق، چند گیاه بزرگ در گوشه‌ها و مستطیل کوچکی از خزه گوزن شمالی روی دیوار به‌چشم می‌خورد. خزه‌های اسفنجی از نظر ظاهری، زیبا هستند و لمس آن‌ها هم حس خوبی برای انسان دارد؛ اما تواناتی جذب آلاینده‌های هوا را ندارند.

کاویتا کوماری، معاون مدیر دفتر کندال در پاسخ به سوالات مشتریان درمورد نقش گیاهان در بهبود کیفیت هوا، به مزایا و محدودیت‌های گیاهان در این زمینه اشاره می‌کند. بنابر توصیه‌های کوماری، بهتر است برای این منظور از گیاهی استفاده کرد که نیاز به مراقبت کمتری دارند و علاوه‌بر تولید اکسیژن، از توانایی کاهش برخی از VOCs هم برخوردار هستند؛ البته او اذعان می‌کند که این اثرات در حد متوسط قرار دارند.

یکی از گیاهان مدنظر کوماری، گیاه مار (سانسوریا) است. این گیاه آپارتمانی، به‌دلیل برگ‌های نوک‌تیزی که دارد، با نام گیاه زبان مادرشوهر هم درمیان مردم شناخته می‌شود. به‌گفته‌ی کوماری، بیشتر گیاهان درطول روز دی‌اکسید کربن موجود در هوا را جذب و اکسیژن آزاد می‌کنند؛ اما سانسوریا درطول شب هم این‌کار را انجام می‌دهد.

کوماری عقیده دارد که امروزه در بسیاری از مناطق نمی‌توان برای خروج آلاینده‌ها از داخل خانه پنجره‌ها را باز کرد؛ چراکه درصورت انجام این کار، آلاینده‌های دیگری از بیرون وارد خانه خواهند شد. دانشمندان درحال تحقیق روی نسل جدیدی از گیاهان زیست‌مهندسی‌شده‌‌ای هستند که برای تصفیه‌ی هوا کارآمدتر شده‌اند.

محققان دانشگاه واشنگتن، با نسخه‌ی مصنوعی پروتئین کبد سبز موجود در بدن خرگوش که از توانایی هضم کلروفرم و بنزن برخوردار است، اقدام به اصلاح ژنتیکی گیاهان پوتوس کرده‌اند.

شرکت نئوپلنتس هم ژن‌های گیاه پوتوس را اصلاح کرده تا توانایی بازیافت انواع خاصی از VOCs را دراختیار این گیاه قرار دهد. این شرکت، باکتری‌های مفیدی را تولید کرده که در تجزیه‌ی VOCs بسیار موثر عمل می‌کنند و وارد سیستم ریشه‌ی گیاهان می‌شوند. اثرات پاکسازی هوای گیاهان، بیشتر به همین میکروبیوم‌ها مربوط می‌شود تا خود گیاه.

بااین‌وجود حتی بهبود ۳۰ برابری نتایج ناسا (طبق ادعای نئوپلنتس) نیز فقط با تکیه بر گیاهان آپارتمانی برای تصفیه‌ی هوا امکان‌پذیر نیست.

با توجه به نتایج پژوهش‌های انجام‌شده، می‌توان گفت که درحال‌حاضر مزایای واقعی گیاهان آپارتمانی برای تصفیه‌ی هوا محدود است و این گیاهان توانایی رقابت با دستگاه‌های تصفیه‌ی هوا را ندارند. بااین‌حال گیاهان آپارتمانی مزایای دیگری در زمینه‌هایی چون بهبود خلق‌وخو، خلاقیت و بهره‌وری دارند که نمی‌توان آن‌ها را انکار کرد.

درنهایت باید گفت که کارشناسان کیفیت هوا، طرفدار استفاده از گیاهان آپارتمانی هستند؛ اما نباید انتظاری غیرواقعی از این گیاهان داشته باشیم.